भारतात विकल्या जाणाऱ्या भेसळयुक्त दुधामुळे 2025 पर्यंत 87 टक्के भारतीयांना कर्करोग होईल, असा धक्कादायक दावा सोशल मीडियावर केला जात आहे. दाव्यात ही माहिती जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) कथित चेतावणीचा दाखला असल्याचे सांगण्यात येत आहे.

दाव्यानुसार, भारतात दुधाचा वापर 64 कोटी लिटर आहे, परंतु उत्पादन 14 कोटी लिटर आहे. यावरून भारतात किती भेसळयुक्त दूध विकले जाते हे समजू शकते. दाव्यात पुढे म्हटले आहे की पशु कल्याण मंडळाचे सदस्य मोहन सिंग अहलुवालिया यांनी सांगितले आहे की, देशात विकले जाणारे 68.7 टक्के दूध आणि त्यातील उत्पादने भेसळयुक्त आहेत आणि अन्न चाचणी संस्था FSSAI च्या मानकांची पूर्तता करत नाहीत. ही पोस्ट फेसबुकवर चांगलीच व्हायरल होत आहे. आम्हाला हा दावा Newschecker च्या WhatsApp टिपलाइनवर देखील आढळला.

Fact Check/ Verification

व्हायरल पोस्टबद्दल काही कीवर्डच्या मदतीने शोध घेतल्यावर, आम्हाला प्रेस इन्फॉर्मेशन ब्युरो (PIB) या भारत सरकारच्या संस्थेने केलेले ट्विट आढळले. 18 ऑक्टोबर 2022 रोजी पोस्ट केलेल्या या ट्विटमध्ये, व्हायरल होणारा दावा खोटा असल्याचे वर्णन केले आहे. तसेच, हे स्पष्ट करण्यात आले आहे की, WHO ने भारतात भेसळयुक्त दुधाच्या विक्रीबाबत कोणताही इशारा दिलेला नाही. WHO ने देखील आपल्या वेबसाईटवर याचा इन्कार केला आहे.

गेल्या महिन्यातही पीआयबीने या दाव्यासंदर्भात एक प्रसिद्धीपत्रक जारी केले होते. या प्रसिद्धीपत्रकात, व्हायरल पोस्टमध्ये केले जाणारे दावे फेटाळण्यात आले. याच रिपोर्टमध्ये पशुसंवर्धन विभागाच्या आकडेवारीचा हवाला देत, असे सांगण्यात आले आहे की, 2018-19 मध्ये भारतात दुधाचे उत्पादन 514 दशलक्ष किलोग्राम प्रतिदिन होते, आणि व्हायरल दाव्यात नमूद केल्याप्रमाणे 140 दशलक्ष लिटर प्रतिदिन नाही. रिपोर्टनुसार 2021-22 मध्ये भारतातील दुधाचे उत्पादन 66.56 कोटी लिटर प्रतिदिन झाले होते.

यासोबतच भारतातील दुधाच्या वापराबाबतही या अहवालात माहिती देण्यात आली आहे. असे सांगण्यात आले आहे की 2019 मध्ये भारतात दूध आणि त्याच्या उत्पादनांचा वापर दररोज 44.50 कोटी किलो होता. म्हणजेच भारतातील वापरानुसार पुरेसे उत्पादन होत आहे.

पीआयबीच्या या प्रसिद्धीपत्रकात, एफएसएसएआयने देशभरात केलेल्या सर्वेक्षणाबद्दलही बोलले गेले. त्यानुसार, 2018 मध्ये FSSAI ने केलेल्या सर्वेक्षणात, 6432 दुधाच्या नमुन्यांपैकी फक्त 12 नमुने भेसळयुक्त आढळले होते जे मानवी वापरासाठी सुरक्षित नव्हते.

त्यानुसार भारतात उत्पादित होणारे बहुतांश दूध भेसळयुक्त असल्याचा दावा खरा ठरत नाही. FSSAI नेही या दाव्याबाबत माहिती स्पष्ट केली आहे. एजन्सी असेही म्हणते की सर्वेक्षणात 90% दूध सुरक्षित असल्याचे आढळले आणि फक्त 10% भेसळयुक्त आढळले.

या विधानाद्वारे, FSSAI ने प्राणी कल्याण मंडळाचे सदस्य मोहन सिंग अहलुवालिया यांचे दावे फेटाळले, ज्यात त्यांनी भेसळयुक्त दूध आणि WHO च्या चेतावणीबद्दल सांगितले होते. WHO कडून असा कोणताही इशारा देण्यात आलेला नाही, असेही संघटनेने सांगितले होते.

जरी, FSSAI ने मान्य केले होते की काही नमुने खरोखरच सदोष असल्याचे आढळले होते, परंतु त्यांचे प्रमाण खूपच कमी होते. तामिळनाडूमधून घेतलेल्या दुधाच्या नमुन्यांमध्ये कर्करोगजन्य पदार्थ अफलाटॉक्सिन M1 ची उच्च पातळी आढळून आल्याचा अहवालही आम्हाला मिळाला.

Conclusion

एकंदरीत व्हायरल पोस्टमध्ये करण्यात येत असलेला दावा पूर्णपणे बरोबर नसल्याचा निष्कर्ष काढण्यात आला आहे. सर्वप्रथम, WHO ने भारतातील दुधाच्या भेसळीबाबत असा कोणताही इशारा दिलेला नाही. दुसरे म्हणजे, भारतातील 68.7% दूध आणि त्याचे उत्पादन भेसळयुक्त असल्याची कोणतीही माहिती FSSAI सर्वेक्षणात देण्यात आलेली नाही. पोस्टमध्ये नमूद केलेल्या दुधाचे उत्पादन आणि वापराचे आकडे देखील भारत सरकारच्या आकडेवारीशी जुळत नाहीत.

Result: Partly False

(This article was originally published in Newschecker Hindi and can be read here)

कोणत्याही संशयास्पद बातम्या तपासण्यासाठी, दुरुस्त्या किंवा इतर सूचनांसाठी आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ई-मेल करा: checkthis@newschecker.in