છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં શિક્ષણ બજેટમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થતાં સિમાંત સમુદાયોના વિદ્યાર્થીઓને આપવામાં આવતી શિષ્યવૃત્તિ માટેની ફાળવણીમાં ઘટાડો થયો છે, જે શિક્ષણ પ્રણાલીમાં રહેવાની તેમની ક્ષમતાને અસર કરે છે, સરકાર આંકડા બતાવે છે કે 2015-16 અને 2019-20 વચ્ચે વધારે ઘટાડો આવ્યો છે.
શિક્ષણ બજેટમાં સુધારો કરવાની જરૂરિયાત આ સમયમાં નિર્ણાયક બની છે, જ્યારે દેશભરની શિક્ષણ સંસ્થાઓના ભંડોળના કાપને પહોંચી વળવા તેમની ફીમાં વધારો કરવામાં આવી રહ્યો છે. અનુસૂચિત જાતિ (એસસી) અને અનુસૂચિત જનજાતિ (એસટી) જેવા વંચિત સમુદાયો, ઉદાહરણ તરીકે, દેશની 25% વસ્તી ધરાવે છે, પરંતુ વસ્તી ગણતરી ૨૦૧૧ મુજબ, શિક્ષિત લોકોમાં ફક્ત 20% છે. ફી વધારો તેમના માટે શિક્ષણને હજી વધુ દુર્ગમ બનાવશે.
ઓગસ્ટ 2019 માં સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ સેકન્ડરી એજ્યુકેશન (સીબીએસઇ) એ ક્લાસ X અને XII – સામાન્ય કેટેગરીના વિદ્યાર્થીઓ માટે બોર્ડની પરીક્ષા ફી 750 રૂપિયાથી વધારીને 1,500 કરી, 100% વધારો અને એસસી અને એસટી વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ .50 થી રૂ. 1,200, 2,300% નો વધારો. ભારતીય શિક્ષણ ટેકનોલોજી, ભારતીય માસ કોમ્યુનિકેશન સંસ્થાઓ, ઓલ ઈન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ મેડિકલ સાયન્સ અને જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી જેવી કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓ જેવા ઉચ્ચ શિક્ષણની સંસ્થાઓએ પણ તેમની ફી વધારી દીધી છે. જેને લઇ અનેક આંદોલન પણ થયા છે.
2014-15 અને 2019-20 બજેટ અંદાજની વચ્ચે, કુલ કેન્દ્રિય બજેટમાં શિક્ષણનો હિસ્સો 4.1% થી ઘટીને 3.4% થયો છે. શિષ્યવૃત્તિ માટે ફાળવવામાં આવેલી રકમ તેમજ શિષ્યવૃત્તિની શ્રેણીમાં લાભાર્થીઓની સંખ્યામાં ઘટાડો બજેટના ઘટાડાના ભાગરૂપે જોવા મળે છે. વિદ્યાર્થીઓને બે પ્રકારની શિષ્યવૃત્તિ ઉપલબ્ધ કરવામાં આવે છે પ્રિ અને મેટ્રિક બાદ આમ એસસી, એસટી અને અન્ય પછાત વર્ગ (ઓબીસી) અને લઘુમતી કેટેગરીમાં બંને પર કાપ મૂકાયા છે.
એસસી કેટેગરી માટે પૂર્વ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ સતત 2015-16 અને 2019-20 વચ્ચે ઘટી છે, ઓબીસી માટે નજીવો વધારો થયો છે. લાભ મેળવનારા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા 2015-16માં 2.4 મિલિયનથી ઘટીને 2017-18માં 2.2 મિલિયન થઈ હતી , જે 8.3% ઘટી છે. માંગમાં વધારો થવા છતાં એસસી વિદ્યાર્થીઓ માટે મેટ્રિક પછીની શિષ્યવૃત્તિ યોજનામાં લાભ મેળવનારાઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે જેનો લાભ 2016-17માં 8.8 મિલિયનથી ઘટીને વર્ષ 2019માં 43%નો ઘટાડો છે.
એસટી કેટેગરી માટે પ્રિ-મેટ્રિક અને પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ માટેનું બજેટ ફાળવણી વર્ષ પછી સ્થિર રહ્યું. 2015-16 અને 2017-18ની વચ્ચે, મેટ્રિક પછીના લાભાર્થીઓની સંખ્યા 2.03 મિલિયનથી ઘટીને 1.86 મિલિયન પર પહોંચ્યું છે. શૈક્ષણિક વર્ષ 2018-19 માટે લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે લઘુમતી સમુદાયોના વિદ્યાર્થીઓ પાસેથી હાલના પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિના નવીકરણ માટે 3.3 મિલિયન તાજી અરજીઓ મેળવી હતી. શિષ્યવૃત્તિ 2.9 મિલિયન તાજા અરજદારો (40%) અને 2.7 મિલિયન (77%) નવીનકરણ માટે આપવામાં આવી હતી.
એસસી અને ઓબીસી માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ માટે ફાળવણી
એસસી અને ઓબીસી કેટેગરીના વિદ્યાર્થીઓને આર્થિક સહાય આપવા માટે સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલય (એમએસજેઇ) નોડલ મંત્રાલય છે જ્યારે આદિજાતિ બાબતોના મંત્રાલય દ્વારા એસ.ટી. વંચિત વિદ્યાર્થીઓની તમામ કેટેગરીઝ માટેની બે મોટી યોજનાઓ પ્રિ-મેટ્રિક અને પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ છે. એસસી, એસટી અને ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજનાનો હેતુ નોંધણી સંખ્યા વધારી ધોરણ 9 અને 10ના વર્ગ માટે ડ્રોપ-આઉટ સંખ્યામાં કાપ મૂકવાનો હતો, અને એસસી, એસટી અને ઓબીસી વિદ્યાર્થીઓ માટે મેટ્રિક પછીની શિષ્યવૃત્તિ તેમને તેમના શિક્ષણ પૂર્ણ કરવા માટે સક્ષમ કરવાનો છે.
વિદ્યાર્થીઓની એસસી અને ઓબીસી કેટેગરીઝ માટેની પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિમાં ફંડ્સ લિમિટેડ છે, એટલે કે તે બજેટ પર આધારીત છે. 2015-16 અને 2019-20 ની વચ્ચે એસસી માટે શિષ્યવૃત્તિ ફાળવણી સતત 3843 કરોડથી ઘટીને 58% ના ઘટાડા સાથે રૂ55 crore કરોડ થઈ, અને ઓબીસી માટે શિષ્યવૃત્તિ પર ખર્ચમાં નજીવો વધારો થયો. શિષ્યવૃત્તિનો લાભ મેળવતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા આ જ સમયગાળામાં 2.4 મિલિયનથી ઘટીને 8.3% ના ઘટાડા સાથે 2.2 મિલિયન થઈ છે. આ વલણ એસસી અને ઓબીસી કેટેગરીમાં વર્ગ 9 અને 10માં ડ્રોપ-આઉટની સંખ્યામાં વધારો કરે છે. જ્યારે સામાન્ય વર્ગના વિદ્યાર્થીઓ માટે માધ્યમિકથી ઉચ્ચતર માધ્યમિકમાં સંક્રમણ દર 75.91% છે, એસસી અને ઓબીસી માટે તે 63.57% છે.
પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ તે વ્યવસાયમાં રહેલા બાળકોના બાળકો માટે પણ છે કે જે સફાઇ અને આરોગ્યને જોખમમાં મૂકે છે. પરંતુ અહીં સરકારે ફાળવેલ ભંડોળનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કર્યો નથી કારણ કે સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા અંગેની સંસદીય સ્થાયી સમિતિના જણાવ્યા મુજબ રાજ્યોએ સમયસર દરખાસ્તો મોકલી ન હતી . પરિણામે આ યોજના હેઠળ લાભાર્થીઓની સંખ્યા 2015-16માં 340,000 થી ઘટીને 1.86 મિલિયન 2017-18માં થઈ છે. એમએસજેઇ દ્વારા સંચાલિત પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજનાઓ માટે સમાન વલણો ઉભરી આવ્યા છે. 1944 માં રજૂ કરાયેલ, એસસીઓ માટેની આ શિષ્યવૃત્તિ લાંબા સમયથી ઉચ્ચ શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરતા વિદ્યાર્થીઓ માટે આર્થિક કરોડરજ્જુ છે. 2006-07માં, ઓબીસી માટે મેટ્રિક પછીની શિષ્યવૃત્તિ રજૂ કરવામાં આવી હતી, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર રાજ્ય સરકારોને 100% ખર્ચ ચૂકવે છે. માંગમાં વધારો થવા છતાં, એસસી વિદ્યાર્થીઓ માટે મેટ્રિક પછીની શિષ્યવૃત્તિ યોજના સતત ઓછી કરવામાં આવી છે. આ યોજના હેઠળ લાભાર્થીઓની સંખ્યામાં 2016-17માં 5..8 મિલિયનથી ઘટાડીને 2018-19માં 3.3 મિલિયન થઇ છે.
આ યોજનાઓ હેઠળ અપૂરતી બજેટ ફાળવણી સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા વિભાગ દ્વારા માંગવામાં આવેલા ભંડોળ અને નાણાં મંત્રાલયે મંજૂરી આપી હોય તે વચ્ચેના અંતરને કારણે છે. 2019-20માં, વિભાગે 7,125 કરોડ માંગ્યા, પરંતુ રૂ2,927 કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી હતી. પ્રારંભિક સ્તરે એસ.ટી.ના વિદ્યાર્થીઓ માટે કુલ નોંધણી રેશિયો (જીઈઆર) 55%, અખિલ ભારતીય સરેરાશની તુલનામાં 99.77% હતો. ઉચ્ચ શિક્ષણના સ્તરે આ 17.2% પર આવે છે, જે 26.3% ની એકંદર રાષ્ટ્રીય જીઇઆરની તુલનામાં છે, ઉચ્ચ શિક્ષણ પરના ઓલ ઈન્ડિયા સર્વે , 2018-19. ડિ.એસ.ઇ.એસ. 2016-17 બતાવે છે કે એસ.ટી. વિદ્યાર્થીઓ વારંવાર બહાર નીકળી જાય છે, જેમકે 100 બાળકોમાંથી, ફક્ત 57 જ ગૌણથી ઉચ્ચતર માધ્યમિક સ્તર સુધી અભ્યાસ કરે છે.
2015-16 અને 2017-18ની વચ્ચે, પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ લાભાર્થીઓ 2.03 મિલિયનથી ઘટીને 1.86 મિલિયન (8.4%) પર આવી ગયા. 2019 માં, સ્વ-ફાઇનાન્સિંગ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં મેનેજમેન્ટ ક્વોટા હેઠળના અભ્યાસક્રમોમાં જોડાતી વખતે એસસી / એસટી વિદ્યાર્થીઓને પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિનો લાભ ન આપવાની સરકારની નિતી વિરુદ્ધ મદ્રાસ હાઇકોર્ટમાં જાહેર હિતની અરજી પણ કરવામાં આવી હતી. ડિસેમ્બર 2019 માં, પ્રિ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિની રકમ દર મહિને 150 રૂપિયાથી 225 રૂપિયા અને હોસ્ટેલર્સ માટે દર મહિને 350 રૂપિયાથી 525 રૂપિયા સુધી સુધારી દેવામાં આવી હતી . જો કે આ ફાળવણી 2018-19માં 350 કરોડ રૂપિયાથી ઘટીને 2019-20 (બીઇ) માં 340 કરોડ રૂપિયા થઈ ગઈ છે.
લઘુમતી શિષ્યવૃત્તિ જરૂર કરતાં ઘણી ઓછી છે.
લઘુમતી બાબતોનું મંત્રાલય (MOMA) લઘુમતી વિદ્યાર્થીઓને ત્રણ મોટી શિષ્યવૃત્તિ યોજનાઓ હેઠળ પ્રિ – મેટ્રિક, પોસ્ટ-મેટ્રિક અને મેરિટ-કમ-માધ્યમથી આર્થિક સહાય પૂરી પાડે છે. આ અંતર્ગત, છ સૂચિત લઘુમતી સમુદાયો – મુસ્લિમ, ખ્રિસ્તીઓ, શીખ, બૌદ્ધ, જૈનો અને પારસીઓના ગરીબ વિદ્યાર્થીઓને લગભગ 7 મિલિયન શિષ્યવૃત્તિનું વિતરણ કરી શકાય છે.
શૈક્ષણિક વર્ષ 2018-19 માટે મંત્રાલયને પૂર્વ મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ નવીકરણ માટે 7.3 મિલિયન નવી એપ્લિકેશન અને 3.5 મિલિયન અરજીઓ મળી હતી. તેમાંથી 2.9 મિલિયન તાજા અરજદારો (40%) અને નવીકરણ માટે 2.7 મિલિયન અરજીઓ (77%) માટે શિષ્યવૃત્તિ ફાળવવામાં આવી છે. પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ અને નવીકરણ સંયુક્ત કિસ્સામાં લઘુમતી અરજદારોની સંખ્યા 2 મિલિયન હતી, પરંતુ ફક્ત 680,000 (34%) નાણાં જ પ્રાપ્ત થયા હતા. આ ઉપરાંત વ્યાવસાયિક અને તકનીકી અભ્યાસક્રમો માટે આપવામાં આવતી મેરિટ કમ શિષ્યવૃત્તિ હેઠળ , મંત્રાલયે 2018-19માં 120,000 વિદ્યાર્થીઓને શિષ્યવૃત્તિ મંજૂર કરી છે, જે કુલ અરજીઓના માત્ર 36% છે.
શિષ્યવૃત્તિની માંગમાં વધારો થવા છતાં, ત્રણેય યોજનાઓ માટેના બજેટ ફાળવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો નથી. ગયા વર્ષના બજેટ અંદાજ અથવા સુધારેલા અંદાજની તુલનામાં 2019-20 માં ફાળવણી ખરેખર ઘટાડો ભારતના ભવિષ્ય માટે ખતરા રૂપ છે.
source :-
(કોઈપણ શંકાસ્પદ, વાયરલ ખબર અથવા કોઈ અન્ય સૂચન માટે અમને મેઈલ કરો checkthis@newschecker.in અથવા વોટ્સએપ કરો 9999499044)
