Authors
Kushel HM is a mechanical engineer-turned-journalist, who loves all things football, tennis and films. He was with the news desk at the Hindustan Times, Mumbai, before joining Newschecker.
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
RBI कायदा, 1934 च्या कलम 24(1) अंतर्गत नोव्हेंबर 2016 मध्ये जारी केल्यानंतर जवळपास सात वर्षांनी, RBI ने 19 मे 2023 रोजी ₹2,000 मूल्याच्या नोटा चलनातून काढून घेण्याचा निर्णय घेतला. तथापि, सध्याच्या नोटा legal tender म्हणून कायम राहतील, असे आरबीआयने म्हटले आहे.
RBI च्या प्रेस रिलीझनुसार, त्यावेळी चलनात असलेल्या सर्व ₹500 आणि ₹1000 च्या नोटांची कायदेशीर निविदा स्थिती काढून घेतल्यानंतर या नोटा प्रामुख्याने अर्थव्यवस्थेच्या चलनाची गरज जलदगतीने पूर्ण करण्यासाठी सादर करण्यात आल्या होत्या.
“इतर मूल्यांच्या नोटा पुरेशा प्रमाणात उपलब्ध झाल्यावर ₹2000 च्या नोटा जारी करण्याचे उद्दिष्ट पूर्ण झाले. त्यामुळे 2018-19 मध्ये ₹2000 च्या नोटांची छपाई थांबवण्यात आली होती,” असे प्रसिद्धीपत्रकात म्हटले आहे.
‘स्वच्छ नोट धोरण’
RBI ने मार्च 2017 पूर्वी ₹ 2000 च्या बहुसंख्य (89%) नोटा जारी केल्या; या नोटा आता अंदाजे 4-5 वर्षांच्या झाल्या आहेत. शिवाय या नोटांचा संच आता सामान्यतः व्यवहारांसाठी वापरला जात नाही. तसेच, चलन आवश्यकता पूर्ण करण्यासाठी इतर मूल्यांच्या नोटांचा पुरेसा साठा आहे.
“वरील गोष्टी लक्षात घेऊन आणि भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या ‘क्लीन नोट पॉलिसी’च्या अनुषंगाने, ₹2000 मूल्याच्या नोटा चलनातून काढून घेण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे,” असे RBI ने म्हटले आहे.
लोकांना चांगल्या दर्जाच्या नोटांची उपलब्धता सुनिश्चित करण्यासाठी RBI ने स्वच्छ नोट धोरण (clean note policy) स्वीकारले आहे. खराब झालेल्या, बनावट किंवा दूषित नोटा चलनातून काढून टाकून भारतीय चलनाची अखंडता राखणे हे या धोरणाचे उद्दिष्ट आहे.
इंडिया टुडेच्या रिपोर्टनुसार, बँका आणि वित्तीय संस्थांना, स्वच्छ नोट धोरणांतर्गत, अयोग्य किंवा खराब झालेल्या नोटा चलनातून काढून घ्यायच्या आहेत आणि त्या बदलून नवीन नोटा आणायच्या आहेत. चलनात असलेल्या नोटांच्या गुणवत्तेवर RBI नियमितपणे लक्ष ठेवते आणि त्यांच्या स्वीकार्यतेसाठी मानके ठरवते.
23 मे ते 30 सप्टेंबर 2023 पर्यंत घ्या नोटा बदलून
₹ 2000 च्या नोटेची कायदेशीर निविदा स्थिती कायम राहील, असे RBI ने त्यांच्या वेबसाइटवरील FAQ विभागात म्हटले आहे. नागरिक त्यांच्या व्यवहारांसाठी ₹ 2000 च्या नोटा वापरणे सुरू ठेवू शकतात. तथापि, त्यांना 30 सप्टेंबर 2023 पर्यंत या नोटा जमा करण्यासाठी आणि/किंवा बदलून घेण्यास बँकांमध्ये सुविधा देण्यात आल्या आहेत, असे आरबीआयने म्हटले आहे, तसेच नागरिक 23 मे पासून कोणत्याही बँकेच्या शाखेत एकावेळी ₹20,000 च्या मर्यादेपर्यंत ₹2000 च्या नोटा बदलून घेऊ शकतात.
8 नोव्हेंबर 2016 रोजी झालेल्या धक्कादायक नोटबंदीच्या घोषणेत एका रात्रीत जुन्या ₹500 आणि ₹1,000 च्या नोटा अवैध ठरल्या होत्या. यावेळी असा प्रकार नसला तरीही शुक्रवारी RBI च्या घोषणेला अनेक सोशल मीडिया युजर्सनी “नोटाबंदी 2.0” असे संबोधले आहे.
‘घाबरू नका, फक्त चलन व्यवस्थापनाचा एक भाग आहे,’ असे आरबीआय गव्हर्नरचे आश्वासन
आरबीआयच्या या निर्णयावर अधिक स्पष्टीकरण देताना आणि लोकांना काळजी न करण्याचे आश्वासन देताना, आरबीआय गव्हर्नर शक्तीकांत दास म्हणाले की ₹ 2,000 मूल्याच्या नोटा मागे घेणे हा चलन व्यवस्थापनाचा एक भाग आहे. त्यांनी अधोरेखित केले की ₹2,000 ची नोट कायदेशीर निविदा असेल आणि लोकांकडे नोटा जमा करण्यासाठी चार महिन्यांची मुदत असेल, 30 सप्टेंबरची अंतिम मुदत जाहीर करण्यात आली आहे हे निदर्शनास आणून देताना, लोक ते गांभीर्याने घेतात मात्र ताबडतोब बँकांमध्ये धावण्याचे कारण नाही. असेही त्यांनी स्पष्ट केले आहे.
अर्थव्यवस्थेवर या नोटा मागे घेण्याचा परिणाम “अत्यंत किरकोळ” असेल, ते म्हणाले, चलनात असलेल्या एकूण नोटांमध्ये फक्त 10.8 टक्के ₹ 2,000 च्या नोटा होत्या.
Sources
RBI press release
India Today report, May 19, 2023
Indian Express report, May 22, 2023
NDTV report, May 22, 2023
MyGovIndia tweet, May 21, 2023
कोणत्याही संशयास्पद बातम्या तपासण्यासाठी, दुरुस्त्या किंवा इतर सूचनांसाठी आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ई-मेल करा: checkthis@newschecker.in
Authors
Kushel HM is a mechanical engineer-turned-journalist, who loves all things football, tennis and films. He was with the news desk at the Hindustan Times, Mumbai, before joining Newschecker.
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
