बिहार निवडणुकीत मतदारांच्या संख्येपेक्षा जास्त मतदान झाले हा दावा दिशाभूल करणारा आहे

बिहार विधानसभा निवडणुकीत एनडीएच्या प्रचंड विजयानंतर, निवडणूक निकालांवर प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत. दरम्यान, सोशल मीडियावर असे दावे केले जात आहेत की बिहारमध्ये मतदारांच्या संख्येपेक्षा जास्त मतदान झाले, मतदानाची टक्केवारी एकूण वैध मतदारांपेक्षा जास्त होती. असा दावा केला जात आहे की बिहारमध्ये ७४.२ दशलक्ष मतदार आहेत, परंतु केवळ ७४.५ दशलक्ष लोकांनी मतदान केले, म्हणजेच ६६.६७% मतदान झाले. या आकडेवारीच्या आधारे, तीन लाख जास्त मतदान झाल्याचे दावे केले जात आहेत, ज्यामुळे निवडणूक प्रक्रियेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित होत आहे.

तथापि, आमच्या तपासणीत असे दिसून आले आहे की हा दावा दिशाभूल करणारा आहे. निवडणूक आयोगाच्या अधिकृत आकडेवारीवरून असे दिसून आले आहे की ७४.५ दशलक्ष म्हणजे एकूण वैध मतदारांची संख्या आहे, टाकलेल्या मतांची संख्या नाही. मतदानाची टक्केवारी ६७.१३% होती, म्हणजेच फक्त ५० दशलक्ष मतदारांनी मतदान केले.

सत्ताधारी एनडीएने बिहार विधानसभा निवडणुकीत प्रचंड विजय मिळवला आणि २४३ पैकी २०२ जागा जिंकल्या. भाजप ८९ जागांसह सर्वात मोठा पक्ष म्हणून उदयास आला, तर मुख्यमंत्री नितीश कुमार यांच्या नेतृत्वाखालील जेडीयूने ८५ जागा जिंकल्या. केंद्रीय मंत्री चिराग पासवान यांच्या नेतृत्वाखालील लोक जनशक्ती पक्षाने (रामविलास) १९ जागा जिंकल्या. माजी मुख्यमंत्री जीतन राम मांझी यांच्या हिंदुस्थानी अवाम मोर्चा (धर्मनिरपेक्ष) ने पाच जागा जिंकल्या आणि उपेंद्र कुशवाह यांच्या राष्ट्रीय लोक मोर्चाने चार जागा जिंकल्या.

राष्ट्रीय जनता दल (आरजेडी) च्या नेतृत्वाखालील महाआघाडीने एकूण ३५ जागा जिंकल्या. राजदने २५ जागा, काँग्रेसने सहा, सीपीआय (एमएल) ने दोन आणि सीपीआय (एम) आणि भारतीय सामवेशी पक्षाने प्रत्येकी एक जागा जिंकली. शिवाय, असदुद्दीन ओवेसी यांच्या एआयएमआयएमने पाच आणि बसपा यांनी एक जागा जिंकली.

असा दावा करणारी पोस्ट खाली पाहता येईल.

Fact Check/Verification

व्हायरल दाव्याची चौकशी करताना, आम्हाला आढळले की निवडणूक आयोगाने २०२५ च्या बिहार विधानसभा निवडणुकांसाठी मतदार यादी अद्ययावत आणि दुरुस्त करण्यासाठी विशेष सघन सुधारणा (SIR) सुरू केली होती. हे काम २४ जून २०२५ रोजी सुरू झाले आणि ३० सप्टेंबर २०२५ रोजी अंतिम यादी प्रसिद्ध करून संपले. प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, निवडणूक आयोगाने अंतिम मतदार यादी प्रसिद्ध केली, ज्यामध्ये राज्यात एकूण ७४.२ दशलक्ष नोंदणीकृत मतदारांची नोंद झाली.

व्हायरल दाव्यात उद्धृत केलेल्या निवडणूक आयोगाच्या ३० सप्टेंबरच्या प्रेस रिलीजमध्ये स्पष्ट केले आहे की मतदार यादीत आपले नाव समाविष्ट करू इच्छिणाऱ्या कोणत्याही पात्र व्यक्तीला नामांकनाच्या शेवटच्या तारखेच्या दहा दिवस आधी अर्ज सादर करून ते करता येईल.

मुख्य निवडणूक आयुक्त ज्ञानेश कुमार यांनी ५ ऑक्टोबर रोजी निवडणूक आयोगाच्या पत्रकार परिषदेत हा मुद्दा पुन्हा सांगितला. त्यांनी सांगितले की १ सप्टेंबर नंतरही, नामांकन दाखल करण्याची अंतिम मुदत अंतिम मुदतीच्या दहा दिवस आधीपर्यंत आहे. जर कोणत्याही व्यक्ती किंवा राजकीय पक्षाला असे वाटत असेल की एखाद्या पात्र मतदाराला यादीतून वगळण्यात आले आहे किंवा एखाद्या अपात्र व्यक्तीचे नाव यादीत आहे, तर ते दावे आणि आक्षेप दाखल करू शकतात. हे दावे आणि आक्षेप ईआरओ स्तरावर सोडवले जातात.

बिहारमध्ये एकूण मतदार ७.४२ कोटी आहेत आणि ७.४५ कोटी मतदान झाले आहे का?

निवडणूक आयोगाने ६ ऑक्टोबर रोजी पत्रकार परिषदेत बिहार निवडणुकांची घोषणा केली. निवडणुकीच्या तारखांबाबतच्या प्रेस नोटमध्ये बिहारमध्ये नोंदणीकृत मतदारांची संख्या ७४,३५५,९७६ असल्याचे नमूद केले आहे.

६ ऑक्टोबर रोजी आम्ही पत्रकार परिषद ऐकली. रात्री ९:५२ वाजता मुख्य निवडणूक आयुक्त ज्ञानेश कुमार यांनी सांगितले की बिहारमध्ये मतदारांची संख्या अंदाजे ७४.२ दशलक्ष होती. तथापि, त्याच वेळी स्क्रीनवर प्रदर्शित झालेल्या डेटामध्ये ही संख्या ७४.३ दशलक्ष असल्याचे दिसून आले.

त्यानंतर, ११ नोव्हेंबर रोजी, निवडणूक आयोगाने बिहार निवडणुकीत झालेल्या विक्रमी मतदानाबाबत एक प्रेस नोट जारी केली. त्यात बिहारमधील एकूण मतदारांची संख्या ७४.५ दशलक्ष (७४,५२६,८५८) असल्याचे नमूद केले होते. पुरुष मतदारांची संख्या ३९.३ दशलक्ष (३९,३७९,३६६) आणि महिला मतदारांची संख्या ३५.१ दशलक्ष (३५,१४५,७९१) अशी नोंदवण्यात आली होती.

आम्हाला आढळले की या प्रेस नोटमधील ७.४५ कोटींची संख्या केवळ मतदार यादीत नोंदणीकृत पात्र मतदारांना दर्शवते, प्रत्यक्षात टाकलेल्या मतांना नाही. सोशल मीडियावर हाच आकडा एकूण टाकलेल्या मतांच्या संख्येच्या रूपात सादर करण्यात आला होता.

निवडणूक आयोगाने असेही स्पष्ट केले की प्राथमिक मतदानाची टक्केवारी ६६.९१% होती, ज्यामध्ये सेवा मतदार, ट्रान्सजेंडर मतदार आणि पोस्टल मतपत्रिकांचा डेटा समाविष्ट नव्हता. आयोगाने असेही म्हटले आहे की २,०२७ मतदान केंद्रांवरील डेटा अद्याप प्रतीक्षेत आहे.

निवडणूक आयोगाच्या १३ नोव्हेंबर रोजी जारी केलेल्या प्रेस नोटमध्ये असे म्हटले आहे की एसआयआर नंतर बिहारमध्ये एकूण मतदारांची संख्या ७४,५२६,८५८ होती. या संख्येत फक्त मतदान करण्यास पात्र असलेल्यांचा समावेश आहे, प्रत्यक्षात मतदान करणाऱ्यांचा नाही.

दरम्यान, प्रेस नोटमध्ये ६७.१३% मतदान झाल्याचे नमूद केले आहे. ७४.५ दशलक्ष नोंदणीकृत मतदारांना ही टक्केवारी लागू केल्यास, प्रत्यक्षात फक्त ५० दशलक्ष लोकांनी मतदान केले.

निवडणूक आयोगाच्या वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या पक्षनिहाय आणि मतदारसंघनिहाय मतदानाच्या आकडेवारीनुसार एकूण ५०.१८५ दशलक्ष मतदान झाले. स्पष्टपणे, एकूण मतदारांपेक्षा जास्त मतदान झाले हा दावा खोटा आहे.

Conclusion

हे स्पष्ट आहे की ७४.५ दशलक्ष ही संख्या प्रत्यक्षात मतदान करणाऱ्या लोकांची संख्या नसून नोंदणीकृत मतदारांची एकूण संख्या दर्शवते. त्यामुळे, व्हायरल पोस्टमध्ये मतदानाच्या टक्केवारीबद्दलचा दावा दिशाभूल करणारा आहे.

Sources
News On Air report published on September 30, 2025
ECI press note released on September 30, 2025
ECI press conference dated October 5, 2025
ECI press conference dated October 6, 2025
ECI press note released on November 11, 2025
ECI press note released on November 13, 2025
ECI website: Party-wise and constituency-wise voting data (Bihar Assembly Election 2025)