आरएसएस स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी नव्हते असा दावा करणारा ‘ब्रिटिश गृह विभागा’चा हा दस्तावेज बनावट आहे

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) ने भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी नव्हते असा दावा करण्यासाठी सोशल मीडियावर ब्रिटीश गृह विभागाचा एक कथित दस्तावेज शेअर केला जात आहे.

तथापि, आमच्या तपासात आम्हाला आढळले की व्हायरल दस्तावेज बनावट आहे आणि ते ब्रिटीश सरकारच्या कोणत्याही अधिकृत नोंदींचा भाग नाही.

व्हायरल प्रतिमा एका दस्तऐवजाची आहे ज्यावर “ब्रिटीश गृह विभाग” लिहिलेले आहे. खालील इंग्रजी मजकूरात असे लिहिले आहे की, “१९२५ ते १९४७ दरम्यान आरएसएसने कोणत्याही ब्रिटीशविरोधी चळवळीत भाग घेतला नाही.” खाली एक शिक्का आणि स्वाक्षरी देखील आहे.

व्हायरल दाव्याच्या कॅप्शनसह ही प्रतिमा शेअर करण्यात आली आहे, ज्यामध्ये असे लिहिले आहे की, “सत्य बाहेर आले आहे – भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात आरएसएसचे कोणतेही योगदान नव्हते आणि कोणत्याही पुराव्याची आवश्यकता नाही. वास्तव बाहेर आले आहे – आरएसएसचा १०० वर्षांचा अजेंडा देशाचे विभाजन करणे आहे, त्याला एकत्र करणे नाही.”

Fact Check/Verification

व्हायरल झालेल्या या छायाचित्राची तपासणी करताना, ज्यामध्ये ब्रिटिश गृह विभागाचा मूळ दस्तऐवज असल्याचा दावा केला गेला होता, तेव्हा आम्हाला आढळले की ब्रिटनमध्ये “गृह विभाग” नावाचा कोणताही विभाग नाही. उलट, ब्रिटनमध्ये अशा बाबी हाताळणाऱ्या विभागाला होम ऑफिस म्हणतात आणि त्याची स्थापना १७८२ मध्ये झाली.

कधीकधी बोलीभाषेत लोक होम डिपार्टमेंट असेही म्हणतात, परंतु अधिकृतपणे, पत्रव्यवहारातही ते होम ऑफिस असे लिहिले जाते.

व्हायरल झालेल्या प्रतिमेत कुठेतरी १९७८ ही तारीख नमूद असल्याने, आम्ही १९७८ मध्ये गृह कार्यालयाने आरएसएसवर जारी केलेला दस्तऐवज शोधण्यासाठी कीवर्ड सर्च वापरून UK National Archives वेबसाइट शोधली, परंतु आम्हाला तेथे त्याशी संबंधित कोणतीही फाइल सापडली नाही.

तपासादरम्यान, व्हायरल झालेल्या प्रतिमेतील ब्रिटिश राजाच्या चिन्हात आम्हाला अनेक चुका आढळल्या. वरच्या आणि खालच्या चिन्हातही आम्हाला अनेक फरक आढळले आणि दोन्ही चिन्ह एकसारखे नव्हते. उदाहरणार्थ, मूळ शाही चिन्हातील “Honi soit qui mal y pense” हे ब्रीदवाक्य व्हायरल दस्तऐवजात वाचता येत नाही. याशिवाय, व्हायरल दस्तऐवजात शाही चिन्हातील “Dieu et mon droit” हे मूळ वाक्यांश देखील “Dieu Droit” असे लहान केले आहे.

दरम्यान, आम्हाला दुसऱ्या वेबसाइटवर व्हायरल चित्रासारखेच आणखी एक कागदपत्र सापडले. सदर वेबसाइटवर उपलब्ध माहितीनुसार, हे पत्र लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी त्यांच्या एका सहकाऱ्याला १ नोव्हेंबर १९७८ रोजी लिहिले होते.

तथापि, जेव्हा आम्ही दोन्ही कागदपत्रांची तुलना केली तेव्हा आम्हाला आढळले की वेबसाइटवरील पत्रात टेलिफोन नंबर, स्वाक्षरी आणि वर्ष लिहिण्याची पद्धत व्हायरल दस्तऐवजासारखीच आहे. यामुळे असे दिसून आले की व्हायरल चित्र वेबसाइटवरील चित्र संपादित करून तयार केले गेले आहे.

Conclusion

आमच्या तपासात सापडलेल्या पुराव्यांवरून हे स्पष्ट होते की ब्रिटिश गृह विभागाचा असल्याचा दावा करणारा हा व्हायरल दस्तावेज बनावट आहे. ब्रिटिश गृह विभागाने आरएसएसबाबत असा कोणताही दस्तावेज जारी केलेला नाही.

Our Sources
Image analysis
UK Home Office website
National Archives (UK) website
Letter found on autograph collection website
(Additional inputs from Kushel Madhusoodan)

(हे आर्टिकल सर्वप्रथम न्यूजचेकर हिंदीसाठी रुंजय कुमार यांनी केले असून ते येथे वाचता येईल.)