अल्कधर्मी आहारामुळे कोविडपासून संरक्षण मिळते का? नाही, तज्ञांनी व्हायरल अ‍ॅडव्हायझरी फेटाळली आहे

भारतात अलिकडेच कोविडच्या रुग्णांमध्ये वाढ होत असताना, एक “अ‍ॅडव्हायझरी” व्हायरल होत आहे ज्यामध्ये असा दावा केला जात आहे की, अल्कधर्मी आहारामुळे कोविडपासून संरक्षण मिळते. अल्कधर्मी पदार्थ (ज्यांचे पीएच ७ पेक्षा जास्त आहे) खाल्ल्याने तुमच्या शरीराची पीएच पातळी वाढण्यास मदत होईल आणि शेवटी कोरोनाव्हायरसपासून तुमचे संरक्षण होईल कारण हा आजार ५.५ पेक्षा जास्त पीएच असलेल्या जीवांना संक्रमित करत नाही. या दाव्यात पुढे लिंबू, एवोकॅडो, आंबा आणि संत्री यासारख्या उच्च पीएच पातळी असलेल्या अन्नपदार्थांची यादी दिली आहे.

आमच्या व्हॉट्सअप टिपलाइनवर (+91-9999499044) आम्हाला अनेक दावे मिळाले, ज्यात युजर्सनी आम्हाला तथ्य तपासण्याची विनंती केली आहे.

Fact Check

न्यूजचेकरने प्रथम लक्षात घेतले की ग्राफिकमध्ये सूचीबद्ध केलेल्या अन्नपदार्थांचे pH स्तर अत्यंत चुकीचे आहेत, कारण ते सर्व आम्लयुक्त आहेत आणि अल्कधर्मी नाहीत. उदाहरणार्थ: लिंबाचा pH स्तर प्रत्यक्षात 2 ते 3 दरम्यान असताना 9.9 असे सांगितले गेले आहे.

तसेच, एवोकॅडोची वास्तविक pH श्रेणी 6.27 ते 6.58 आहे, जी विषाणूच्या 15.6 च्या आकड्याच्या विरुद्ध आहे. लसणाचा pH स्तर 5.80 आहे, 13.2 नाही, तर आंब्याचा pH स्तर 4.10-5.90 आहे आणि दावा केल्याप्रमाणे 8.7 नाही. संत्री, टेंजेरिन आणि अननसाचे pH स्तर 3.60 आणि 3.90 दरम्यान असल्याचे सांगितले जाते, जे व्हायरल ग्राफिकमध्ये निर्दिष्ट केलेल्या 8.0-12.7 श्रेणीपेक्षा खूप दूर आहे.

आम्ही वैशाली येथील मॅक्स सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटलमधील अंतर्गत औषध विभागातील वरिष्ठ सल्लागार डॉ. पंकज नंद चौधरी यांच्याशी संपर्क साधला, त्यांनी सांगितले की अल्कधर्मी अन्न शरीराचे पीएच वाढवते आणि कोरोनाव्हायरस संसर्ग रोखते असा व्हायरल दावा वैज्ञानिकदृष्ट्या निराधार आणि दिशाभूल करणारा आहे.

“मानवी शरीराची पीएच पातळी कडकपणे नियंत्रित केली जाते, कारण ती फुफ्फुसे, मूत्रपिंड आणि बफर सिस्टमशी संबंधित जटिल शारीरिक यंत्रणांद्वारे 7.35 आणि 7.45 दरम्यान राखली जाते. आहार रक्ताच्या पीएचमध्ये लक्षणीय बदल करू शकत नाही आणि या श्रेणीबाहेर कोणताही विचलन वैद्यकीय आणीबाणी (अ‍ॅसिडोसिस किंवा अल्कॅलोसिस) आहे, आपण जे खातो त्यावरून प्रभावित होणारी गोष्ट नाही,” डॉ. चौधरी यांनी स्पष्ट केले, कोरोनाव्हायरस संसर्ग होस्टच्या सिस्टीमिक पीएचमुळे प्रभावित होतो याचा कोणताही विश्वासार्ह पुरावा नाही. “व्हायरस प्रामुख्याने श्वसनमार्गातील ACE2 रिसेप्टर्सना लक्ष्य करतो आणि त्याचा प्रवेश व्हायरल स्पाइक प्रोटीन यंत्रणेद्वारे सुलभ होतो — आहार-आधारित पीएच शिफ्टद्वारे सुधारित केला जाऊ शकत नाही,” डॉ. चौधरी म्हणाले, निरोगी आहार सामान्य प्रतिकारशक्तीला समर्थन देत असला तरी, तो शरीराला “क्षारीकरण” करू शकत नाही किंवा थेट विषाणू संसर्ग रोखू शकत नाही.

डॉ. चौधरी पुढे म्हणाले की, अन्नपदार्थांचे (उदा. लिंबू, संत्री, आंबा) पीएच पचनपूर्व त्यांच्या आम्लता किंवा क्षारतेला सूचित करते. “लिंबू (पीएच ~२) आणि संत्री (पीएच ~३.५) सारखे अनेक तथाकथित “क्षारीय पदार्थ” हे क्षारीय नसून आम्लयुक्त असतात. तथापि, त्यापैकी काहींना चयापचयानंतर सोडलेल्या अवशेषांमुळे “क्षारीय-निर्मिती करणारे” म्हणून वर्गीकृत केले जाते – कारण ते शरीराचे पीएच वाढवतात असे नाही,” असे ते म्हणाले. असे दावे खोट्या सुरक्षिततेला प्रोत्साहन देतात आणि लसीकरण, मास्किंग, वेंटिलेशन आणि स्वच्छता यासारख्या पुराव्यावर आधारित प्रतिबंधात्मक उपायांपासून लक्ष विचलित करू शकतात.

न्यूजचेकरला असे कळले की अल्कधर्मी पदार्थ कोविडशी लढतील हा दावा २०२० मध्ये साथीच्या आजारादरम्यान व्हायरल झाला होता आणि जगभरातील प्रकरणांमध्ये झालेल्या प्रत्येक वाढीदरम्यान तो पुन्हा समोर आला होता, जरी तज्ञांनी वारंवार हा सिद्धांत अवैज्ञानिक म्हणून फेटाळून लावला आहे. “कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील तज्ञांचे म्हणणे आहे की विषाणूला स्वतःच pH असू शकत नाही. वैद्यकीय शास्त्रानुसार, pH ही अशी गोष्ट आहे जी पाण्यावर आधारित द्रावणाला लागू होते आणि विषाणू निश्चितच तो नाही. आणि आहार तुमच्या रक्त पेशी किंवा ऊतींचे pH पातळी बदलू शकतो हे शक्य नाही. शरीर pH पातळी नियंत्रित करते, ती अशी गोष्ट नाही जी एखाद्या व्यक्तीला बदलायची असेल,” ६ मे २०२१ रोजीचा हा टाईम्स ऑफ इंडियाचा रिपोर्ट वाचा, ज्यामध्ये असे म्हटले आहे की संतुलित आहाराची संकल्पना अबाधित ठेवण्यासाठी आणि आम्लता आणि संबंधित पचन समस्या टाळण्यासाठी दररोज अल्कधर्मी पदार्थ खावेत असे सुचवले आहे. अल्कधर्मी पदार्थांची काही उदाहरणे म्हणजे स्टार्च नसलेल्या भाज्या, फळे, सफरचंद, चेरी, चेस्टनट किंवा भोपळ्याच्या बिया यांसारखे काजू आणि राजमा किंवा पांढरे बीन्स व शेंगदाणे.

गेल्या वर्षी ऑस्ट्रेलियन असोसिएटेड प्रेस (AAP) फॅक्टचेकने हीच सूचना खंडित केली होती, ज्यात तज्ञांचा हवाला देऊन त्यांनी पुन्हा सांगितले होते की कोविडवर शारीरिक आम्लतेचा परिणाम होत नाही आणि अल्कधर्मी पदार्थ खाल्ल्याने विषाणूंपासून थेट संरक्षण मिळणार नाही. “स्क्रीनशॉट पाहता, ते वैज्ञानिक नामकरण देखील वापरत नाही: pH म्हणजे PH लिहिलेले आहे आणि लिंबू, जे सायट्रिक आम्लाने भरलेले आहेत, ते निश्चितच अल्कधर्मी नसतात जसे दावा केले जाते,” केंब्रिज विद्यापीठातील क्लिनिकल व्हायरोलॉजिस्ट आणि द नेकेड सायंटिस्ट्स नावाच्या यूके-आधारित विज्ञान संप्रेषकांच्या गटाचे संस्थापक डॉ. क्रिस स्मिथ यांनी AAP ला सांगितले. काही विषाणू आतड्यांना संसर्ग करण्यासाठी पोटातील आम्लाच्या संपर्कावर अवलंबून असतात, तर श्वसन संसर्ग “पोटातील घटक पाहत नाहीत”. “आणि तुम्ही जे खाता त्याचा एकूण आरोग्यावर परिणाम होतो आणि त्यामुळे संसर्गाची लवचिकता आणि संवेदनशीलता प्रभावित होते, परंतु त्याचा pH शी काही संबंध आहे असा दावा करणे मूर्खपणा आहे,” असे त्यांनी सांगितले.

त्याचप्रमाणे, आम्हाला २४ एप्रिल २०२० रोजीचा एएफपी फॅक्ट चेक रिपोर्ट सापडला, ज्यामध्ये व्हायरल ग्राफिकच्या मजकूर प्रकाराचे खंडन केले गेले आहे, जिथे युनिव्हर्सिटी सेन्स मलेशियाच्या स्कूल ऑफ मेडिकल सायन्सेसमधील गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजिस्ट प्रोफेसर डॉ. ली येओंग येह म्हणाले होते की, “अल्कधर्मी पदार्थ खाल्ल्याने मानवी पेशींमध्ये किंवा विषाणूमध्ये पीएच बदलत नाही. अल्कधर्मी आहार, सामान्यत: भाज्या आणि फळे, फायबर आणि प्रीबायोटिक गुणधर्मांव्यतिरिक्त पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम प्रदान करतात. तथापि, आहार सेल्युलर पीएचवर परिणाम करणार नाही कारण पीएच सेल्युलर सिस्टमद्वारे अत्यंत नियंत्रित केला जातो. SARS-CoV-2 सारखे विषाणू जे COVID19 ला कारणीभूत असतात, पुनरुत्पादनासाठी सेल्युलर पीएचवर अवलंबून असतात. काही औषधे सेल्युलर पीएचवर परिणाम करू शकतात आणि म्हणून विषाणू मारण्यास मदत करतात परंतु हे काम आहार करत नाही.”

न्यूजचेकरने २९ डिसेंबर २०२१ रोजी क्लिनिकल ऑन्कोलॉजी जर्नलमध्ये प्रकाशित केलेला आणि “अल्कधर्मी अन्न आणि त्याचे रोगप्रतिकारक शक्ती आणि COVID-19 विषाणू दरम्यानचा संबंध” या शीर्षकाचा अभ्यासपर रिपोर्ट देखील पाहिला. “ब्रिटिश डायटेटिक असोसिएशन (BDA) ने असे म्हटले आहे की कोणतेही विशिष्ट अन्न किंवा पूरक आहार एखाद्या व्यक्तीला कोविड-१९ होण्यापासून रोखू शकत नाही. WHO च्या सल्ल्यासोबतच, BDA लोकांना रोगप्रतिकारक शक्तीला आधार देण्यासाठी निरोगी, संतुलित आहार घेण्यास प्रोत्साहित करते,” असे अभ्यासात म्हटले आहे.

न्यूजचेकरने भारतातील एक आघाडीचे विषाणूशास्त्रज्ञ, बिल आणि मेलिंडा गेट्स फाउंडेशनचे एन्टरिक, डायग्नोस्टिक्स, जीनोमिक्स आणि एपिडेमियोलॉजीचे संचालक डॉ. गगनदीप कांग यांच्याशीही संपर्क साधला, ज्यांनी देखील पुष्टी केली की सूचीबद्ध केलेले अन्न प्रामुख्याने आम्लयुक्त आहे आणि पीएच अंदाज चुकीचे आहेत.

“तथापि, विशिष्ट पीएच असलेल्या अन्नाचा आहार कोविड-१९ किंवा इतर कोणत्याही संसर्गास प्रतिबंधित करतो याचा कोणताही पुरावा नाही. लक्षात ठेवण्यासारख्या दोन गोष्टी, एक, शरीराच्या प्रणालींना कार्य करण्यासाठी विशिष्ट पीएच आवश्यक आहे जेणेकरून खाल्लेल्या अन्नाचा पीएच काहीही असो, अंतर्गत अवयवांमध्ये स्थिर पीएच राखला जातो. दुसरे म्हणजे, कोणत्याही संसर्गजन्य रोगाचा धोका कमी करण्यासाठी संतुलित आहार आणि लठ्ठपणा टाळणे हे सर्वोत्तम विचार आहेत,” डॉ. कांग यांनी न्यूजचेकरला सांगितले.

Conclusion

अल्कधर्मी पदार्थ खाल्ल्याने कोविड-१९ चा संसर्ग रोखता येतो किंवा बरा होतो हा व्हायरल दावा तज्ञांनी अवैज्ञानिक ठरवला आहे आणि असे पदार्थ खाल्ल्याने विषाणूंपासून थेट संरक्षण मिळत नाही याची पुष्टी केली आहे.

Sources
Conversation with Dr Pankaj Nand Choudhary, senior consultant at the department of internal medicine, Max Super Speciality Hospital, Vaishali
Master List of Typical pH and Acid Content of Fruits and Vegetables
AAP report, February 1, 2024
AFP report, April 24, 2020
Times of India report, May 6, 2021
Clinical Oncology Journal study, December 29, 2021

(हे आर्टिकल न्यूजचेकर इंग्रजीसाठी सर्वप्रथम कुशल मधुसूदन यांनी केले असून येथे वाचता येईल.)