Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
Claim
कॅनडा देशाने जम्मू आणि काश्मीरमधील राजनैतिक अडथळ्याच्या दरम्यान भारतात प्रवास करणाऱ्या प्रवाशांना ‘अनपेक्षित परिस्थिती’ संदर्भात चेतावणी देत ट्रॅव्हल अडव्हायजरी जारी केली आहे.
Fact
नवी दिल्लीतील कॅनडाच्या दूतावासाने पुष्टी केली आहे की जम्मू आणि काश्मीरच्या प्रवासासंदर्भात ट्रॅव्हल अडव्हायजरी नव्याने जारी झाली नाही आणि किमान जुलै 2021 पासून बदललेली नाही.
कॅनेडियन नागरिक आणि खलिस्तानी सहानुभूतीदार हरदीपसिंग निज्जर यांच्या हत्येमध्ये भारताची भूमिका असल्याच्या ‘आरोपा’चा संदर्भ देत कॅनडाचे पंतप्रधान जस्टिन ट्रूडो यांचे विधान एका मोठ्या वादाला तोंड फोडत आहे आणि नवी दिल्ली-टोरंटो संबंधांवर अधिक ताण पडण्याची परिस्थिती निर्माण करत आहे.
या वादाच्या पार्श्वभूमीवर, भारतीय वृत्तसंस्था एएनआयने 19 सप्टेंबर 2023 रोजी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म X वर एक पोस्ट शेअर केली आहे, ज्यात दावा केला आहे की कॅनडाच्या सरकारने भारतात प्रवास करणार्‍या नागरिकांसाठी एक नवीन प्रवास सल्ला जारी केला आहे, ज्यामध्ये ‘अनपेक्षित’ चेतावणी आहे. जम्मू आणि काश्मीरमधील परिस्थिती “दहशतवाद, नागरी अशांतता आणि अपहरण” आदी परिस्थितीला जन्म देणारी आहे. एजन्सीने आपल्या वेबसाइटवर हाच दावा करणारी एक बातमी देखील प्रकाशित केली आहे.
हा लेख प्रकाशित करताना या पोस्टने 350 हून अधिक कॉमेंट्स आणि 500 हून अधिक रिट्विट्स मिळवल्या आहेत.
वाढत्या राजनैतिक भांडणाचा मागोवा ठेवणाऱ्या भारतीय मीडिया आउटलेट्सने ही पोस्ट पटकन उचलली, त्यावर आपल्या न्यूज बुलेटिनवर स्टोरीज चालविल्या तसेच आपल्या वेबसाइट्सवरही बातम्या प्रसिद्ध केल्या.
या बातम्या प्रसिद्ध करणाऱ्या मुख्य मीडिया प्रकाशकांमध्ये WION, Indian Express, Times of India, Hindustan Times, India Today यांचा समावेश आहे.
Times Now, NDTV Hindi, MOJO Story, CNN News18 या न्यूज चॅनेल्सनी आपल्या न्यूज बुलेटिनमध्ये ही बातमी वापरली आहे.
Fact check/Verification
न्यूजचेकरने कॅनेडियन सरकारच्या भारतातील ट्रॅव्हल अडव्हायजरीची वेबसाइट पाहण्यास सुरुवात केली आणि लक्षात आले की पेजची शेवटची अपडेटेड आवृत्ती सप्टेंबर 18, 2023 14:48 ET रोजी होती. जम्मू आणि काश्मीरवरील विभागाचे शीर्षक होते “जम्मू आणि काश्मीरचा केंद्रशासित प्रदेश – सर्व प्रवास टाळा” आणि पुढे लिहिलेले होते की “अनपेक्षित सुरक्षा परिस्थितीमुळे जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशात सर्व प्रवास टाळा. दहशतवाद, नागरी अशांतता आणि अपहरणाचा धोका आहे. या ऍडव्हायजरीत लडाख केंद्रशासित प्रदेशात प्रवास करणे वगळण्यात आले आहे.”
वेबसाइटनेही ताजे अपडेट आरोग्याबाबत असल्याची माहिती दिली आहे. “Latest updates: The Health section was updated – travel health information (Public Health Agency of Canada)” असे वाचायला मिळाले.
जगभरातील देश त्यांच्या नागरिकांसाठी नियमितपणे प्रवास सल्लामसलत अपडेट करत असल्याने, आम्ही archive.org वर पृष्ठाच्या संग्रहित आवृत्त्या तपासल्या आणि असे आढळले की पृष्ठ यापूर्वी अनेक वेळा संग्रहित केले गेले होते.
19 जुलै 2023 रोजी संग्रहित केलेल्या वेबपृष्ठावर असे लिहिले आहे की “अनपेक्षित सुरक्षा परिस्थितीमुळे जम्मू आणि काश्मीर केंद्रशासित प्रदेशात सर्व प्रवास टाळा. दहशतवाद, नागरी अशांतता आणि अपहरणाचा धोका आहे. या सल्लागारात लडाखच्या केंद्रशासित प्रदेशात किंवा त्यामध्ये प्रवास करणे वगळण्यात आले आहे.”
6 जुलै 2023 09:49 ET रोजी शेवटचे अपडेट केल्याचे पृष्ठाने दाखवले. हे 18 सप्टेंबर रोजी वेबसाइटवर काय होते ते शब्द आणि शब्द जसेच्या तसे आहे.
त्याचप्रमाणे, चालू वर्ष 2023 मध्ये, आजपर्यंत, पृष्ठ नूतन आवृत्तीसह 13 प्रसंगी संग्रहित केले गेले आहे, या सर्वांमध्ये जम्मू आणि काश्मीरच्या शीर्षकाखाली समान मजकूर दर्शविला गेला आहे आणि तो बदललेला नाही.
आम्हाला असेही आढळले की 2022 मध्ये समान वेब पृष्ठ 24 वेळा अपडेट केले गेले आणि जम्मू आणि काश्मीर या शीर्षकाखालील मजकूर समान म्हणजे बदललेला नाही.
वेबपृष्ठाच्या संग्रहित आवृत्त्यांची पडताळणी केल्यावर, 27 जुलै 2021 रोजी ते शेवटचे अपडेट केलेले असू शकते. “नूतन अपडेट: सर्व प्रवास सल्ला सामग्रीचे संपूर्ण पुनरावलोकन आणि अद्यतन,” असे अपडेट विभाग सांगतो.
10 जुलै 2021 रोजी संग्रहित केलेल्या पृष्ठाच्या पूर्वीच्या आवृत्तीमध्ये वेगळा मजकूर आहे. तुरळक दहशतवादी कारवाया आणि हिंसक निदर्शनांमुळे जम्मू आणि काश्मीर राज्यांमध्ये सर्व प्रवास टाळा. या सल्ल्यामध्ये मनाली मार्गे लडाखचा प्रवास आणि लेहला जाणारा विमान प्रवास वगळण्यात आला आहे.”
आम्हाला असेही आढळले आहे की कॅनेडियन नागरिकांना “देशभरात झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यांमुळे भारतात उच्च प्रमाणात सावधगिरी बाळगण्याचे” आवाहन करणारा भाग भारताच्या प्रवास सल्लागारांमध्ये सातत्याने दिसून आला आहे. या सावधगिरीची सर्वात जुनी नोंद आम्हाला 19 नोव्हेंबर 2017 रोजी संग्रहित आवृत्तीमध्ये सापडली आहे जिथे ते नमूद करते की, “देशभर सतत दहशतवादी हल्ल्यांच्या सततच्या धोक्यामुळे भारतात उच्च प्रमाणात सावधगिरी बाळगा”.
आम्ही नवी दिल्लीस्थित कॅनडाच्या उच्चायुक्तांशीही संपर्क साधला. हाय कमिशनने न्यूजचेकरला पुष्टी केली की जम्मू आणि काश्मीरवरील अद्यतन अलीकडील नाही. “18 सप्टेंबरची अद्ययावत ट्रॅव्हल अॅडव्हायझरी केवळ आरोग्य विभाग अपडेटसाठी होती. जोखीम पातळी आणि प्रादेशिक सल्ले बदलले नाहीत,” अशी आम्हाला माहिती देण्यात आली.
Conclusion
भारत आणि कॅनडा यांच्यातील तणावादरम्यान कॅनडाच्या अद्ययावत प्रवासी सल्ल्याबाबत न्यूज वायर एएनआयने केलेले प्रतिपादन चुकीचे आहे. ही माहिती 27 जुलै 2021 पासून अस्तित्वात आहे आणि ती अलीकडील घडामोड नाही.
Result: False
Sources
Archive.org page of Canadian travel advisory to India dated September 19, 2023
Archive.org page of Canadian travel advisory to India dated July 19, 2023
Archive.org page of Canadian travel advisory to India dated July 27, 2021
Archive.org page of Canadian travel advisory to India dated July 10, 2021
Archive.org page of Canadian travel advisory to India dated November 19, 2017
Communication with officials of the Canadian High Commission in New Delhi
(हे आर्टिकल न्यूजचेकर इंग्रजीसाठी सर्वप्रथम पंकज मेनन यांनी केले आहे.)
कोणत्याही संशयास्पद बातम्या तपासण्यासाठी, दुरुस्त्या किंवा इतर सूचनांसाठी आम्हाला व्हाट्सअप करा: 9999499044 किंवा ई-मेल करा: checkthis@newschecker.in न्यूजचेकरचे चॅनल WhatsApp वर Live चालू आहे.
Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
