पाकिस्तानशी झालेल्या संघर्षात भारताने एस-४०० गमावल्याचे लष्कर उपप्रमुखांनी ‘कबूल’ केले?

मे २०२५ मध्ये पाकिस्तानसोबतच्या लष्करी तणावादरम्यान भारताने एस-४०० संरक्षण प्रणाली गमावल्याचे कथितपणे मान्य केल्याचा एक व्हिडिओ सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर व्हायरल झाला आहे.

या फुटेजमध्ये, भारतीय अधिकारी असे म्हणत असल्याचे ऐकू येत आहे की, “ऑपरेशन सिंदूरच्या बाबतीत मला काही धडे मिळाले पाहिजेत असे मला वाटले. प्रथम, एक सीमा, दोन शत्रू. म्हणून आम्ही पाकिस्तानला एका बाजूला पाहिले, परंतु शत्रू दोन होते आणि जर मी प्रत्यक्षात चार किंवा तीन म्हटले तर प्रत्यक्षात. आम्ही सध्या ऑगस्टच्या अखेरीस दोन S-400 प्रणाली मिळविण्यासाठी रशियाशी वाटाघाटी करत आहोत, ज्या आम्ही 10 मे रोजी चिनी क्षेपणास्त्रांनी गमावल्या. पण खात्री बाळगा, आमचे हवाई संरक्षण लवकरच पूर्णपणे कार्यरत होईल. म्हणून पाकिस्तान आघाडीवर होता. आम्हाला चीन सर्व शक्य पाठिंबा देत होता…”

अनेक सोशल मीडिया युजर्सनी “ऑपरेशन बन्यान उल मार्सूस दरम्यान पाकिस्तानने भारताचे दोन 🇮🇳 S400 नष्ट केले…” असा दावा करणारी क्लिप शेअर केली, तथापि, न्यूजचेकरला ती खोटी आढळली.

अशा पोस्ट येथे, येथे आणि येथे पाहता येतील.

Fact Check/Verification

गुगलवर “लेफ्टनंट जनरल राहुल आर सिंग,” “एस-४००” आणि “डिस्ट्रोयड” असे कीवर्ड सर्च केले असता, उप-सेनाप्रमुखांच्या कथित कबुलीजबाबाबद्दल कोणतेही विश्वसनीय रिपोर्ट मिळाले नाहीत.

फुटेजचे काळजीपूर्वक विश्लेषण केल्यावर, आम्हाला आढळले की ०:१५ सेकंद ते ०:३१ सेकंदांपर्यंतच्या सेगमेंटमध्ये ऐकू येणारा ऑडिओ, जिथे अधिकारी कथितपणे एस-४०० वर बोलत असल्याचे सांगत आहेत, तो उर्वरित क्लिपमधील आवाजापेक्षा थोडा वेगळा होता.

त्यानंतर आम्ही क्लिपच्या कीफ्रेमवर रिव्हर्स इमेज सर्च केला ज्यामुळे आम्हाला ४ जुलै २०२५ रोजी हिंदुस्तान टाईम्स ने प्रसिद्ध केलेला व्हिडिओ रिपोर्ट मिळाला, ज्यामध्ये लेफ्टनंट जनरल सिंग यांचे FICCI ने आयोजित केलेल्या कार्यक्रमात भाषण दाखवले होते – ज्याचा लोगो आता व्हायरल झालेल्या फुटेजच्या पार्श्वभूमीवर दिसतो.

न्यूजचेकरने संपूर्ण व्हिडिओ पाहिला आणि व्हिडिओ सुरू होण्याच्या सुमारे १६ मिनिटांत, “…ऑपरेशन सिंदूरच्या बाबतीत मला काही धडे मिळाले पाहिजेत असे मला वाटले. प्रथम, एक सीमा, दोन शत्रू. म्हणजे आम्ही पाकिस्तानला एका बाजूला पाहिले, परंतु शत्रू दोन होते आणि जर मी प्रत्यक्षात चार किंवा तीन असे म्हटले तर. म्हणजे पाकिस्तान आघाडीवर होता. आम्हाला चीनकडून सर्वतोपरी मदत मिळत होती आणि यात आश्चर्य वाटण्यासारखे काही नाही कारण जर तुम्ही आकडेवारी पाहिली तर गेल्या पाच वर्षांत, पाकिस्तानला मिळत असलेल्या लष्करी उपकरणांपैकी ८१% सर्व चिनी आहेत, त्यापैकी ८१%…” असे बोलताना ऐकू येते.

पाकिस्तान आणि चीनवरील त्यांच्या विधानांमध्ये, त्यांनी “दोन S-400 प्रणाली मिळविण्यासाठी रशियाशी झालेल्या वाटाघाटी… ज्या आपण चिनी क्षेपणास्त्रांनी गमावल्या” असा उल्लेख केलेला नाही, जो व्हायरल क्लिपमध्ये पाहायला मिळतो.

त्यांच्या अलीकडील भाषणाची माहिती देणाऱ्या FICCI च्या प्रेस रिलीजमध्ये, उपकरण खरेदी करण्यासाठी रशियाशी झालेल्या कथित वाटाघाटींबद्दल कोणतीही माहिती नव्हती.

अशाप्रकारे आपण असा निष्कर्ष काढू शकतो की लेफ्टनंट जनरल सिंग यांनी उपकरणांचे नुकसान झाल्याची कबुली दिली आहे असे दाखवण्यासाठी त्यांच्या विधानात S-400 बद्दल एक बनावट स्निपेट ठेवण्यात आला आहे.

सरकारच्या पीआयबी फॅक्ट चेकने यापूर्वी उपकरणांना कोणत्याही प्रकारचे नुकसान झाल्याचा दावा खोडून काढला आहे, “एस-४०० प्रणालीचे कोणतेही नुकसान झाल्याचे वृत्त निराधार आहे” असे स्पष्ट केले आहे.

कर्नल सोफिया कुरेशी यांनी पत्रकार परिषदेत भारताच्या लष्करी मालमत्तेबद्दलच्या चुकीच्या माहितीवर टीका केली आणि म्हणाल्या, “पाकिस्तानने दावा केला आहे की त्यांनी त्यांच्या JF 17 ने आमच्या S-400 आणि ब्रह्मोस क्षेपणास्त्र तळाचे नुकसान केले आहे, जे पूर्णपणे चुकीचे आहे…”

न्यूजचेकरने यापूर्वी सोशल मीडिया पोस्टची तथ्य तपासणी केली होती ज्यात “पाकिस्तानच्या हल्ल्यात भारतीय S-400 नष्ट झाले” असा दावा केला होता आणि ते खोटे असल्याचे आढळले होते.

आम्ही अनेक AI टूल्सवर ऑडिओ तपासला, ज्यामध्ये कोणत्याही AI घटकाची उपस्थिती दर्शविली गेली नाही. तथापि, वर तपशीलवार दिलेल्या आमच्या तपासातून असा निष्कर्ष निघतो की व्हिडिओमध्ये फेरफार करण्यात आला आहे.

पाकिस्तानसोबतच्या अलीकडील संघर्षात लेफ्टनंट जनरल सिंग ‘भारताचा पराभव मान्य करतात’?

FICCI कार्यक्रमातील उप-सेनाप्रमुख लेफ्टनंट जनरल राहुल आर सिंग यांचा फोटो शेअर करताना अनेक सोशल मीडिया युजर्सनी असा दावा केला की, “भारतीय जनरल म्हणाले की पाकिस्तानने चिनी तंत्रज्ञानाचा वापर केला ज्याने भारताला पराभूत करण्यात मोठी भूमिका बजावली.” तथापि, आम्हाला ते खोटे असल्याचे आढळले.

अशा पोस्ट येथे आणि येथे पाहता येतील.

ऑपरेशन सिंदूरमधील “धडे” अधोरेखित करताना, लेफ्टनंट जनरल सिंग यांनी “चीन पाकिस्तानला सर्वतोपरी मदत करत आहे” असा उल्लेख केला आहे, तथापि, अलिकडच्या वाढत्या तणावात “भारताचा पराभव” दर्शविणारे काहीही ते कधीही म्हणाले नाहीत.

ते म्हणतात, “…ऑपरेशन सिंदूरच्या बाबतीत मला काही धडे मिळाले पाहिजेत असे मला वाटले. प्रथम, एक सीमा, दोन शत्रू. म्हणून आम्ही पाकिस्तानला एका बाजूला पाहिले, परंतु शत्रू दोन होते, आणि जर मी प्रत्यक्षात चार किंवा तीन म्हटले तर. म्हणून पाकिस्तान आघाडीवर होता. आम्हाला चीनकडून सर्व शक्य पाठिंबा मिळत होता. आणि यात आश्चर्य वाटण्यासारखे काही नाही, कारण जर तुम्ही आकडेवारी पाहिली तर, गेल्या पाच वर्षांत, पाकिस्तानला मिळत असलेल्या लष्करी उपकरणांपैकी ८१% सर्व चिनी आहे, त्यापैकी ८१%…”

“आणि चीनने कदाचित पाहिले असेल की तो त्याच्या शस्त्रांची चाचणी घेण्यास सक्षम आहे, उदाहरणार्थ, तेथे असलेल्या इतर विविध शस्त्र प्रणालींविरुद्ध. ते उपलब्ध असलेल्या जिवंत प्रयोगशाळेसारखे आहे… पुन्हा, तुर्कीने देखील तेथे असलेल्या प्रकारच्या समर्थनात खूप महत्त्वाची भूमिका बजावली… आम्ही युद्धादरम्यान, तेथे असलेल्या प्रशिक्षित व्यक्तींसह असंख्य इतर ड्रोन देखील येताना पाहिले,” ते पुढे म्हणतात.

“पुढील महत्त्वाचा धडा म्हणजे C4ISR आणि नागरी-लष्करी फ्यूजनचे महत्त्व. आहे या क्षेत्रात बरेच काही करायचे आहे. जेव्हा डीजीएमओ-स्तरीय चर्चा सुरू होती, तेव्हा पाकिस्तान प्रत्यक्षात असे सांगत होता की आम्हाला माहिती आहे की तुमचा अमुक-अमुक महत्त्वाचा वेक्टर तयार आहे आणि तो कारवाईसाठी तयार आहे… म्हणून त्याला चीनकडून थेट इनपुट मिळत होते. त्यामुळे ही एक अशी जागा आहे जिथे आपल्याला खरोखर जलद गतीने पुढे जाण्याची आणि योग्य कारवाई करण्याची आवश्यकता आहे…,” असेही ते पुढे म्हणतात.

सरकारच्या पीआयबी फॅक्ट चेकने देखील भारतीय अधिकाऱ्यावर अशाच प्रकारचे दावे करणाऱ्या पोस्ट “बनावट” म्हणून चिन्हांकित केल्या आहेत.

Conclusion

म्हणूनच, पाकिस्तानशी झालेल्या अलीकडील संघर्षात भारताने दोन S-400 गमावल्याची कबुली उप-सेनाप्रमुख लेफ्टनंट जनरल राहुल आर सिंग देत असल्याचे दाखवले जात असलेला व्हायरल व्हिडिओ एडिटेड तंत्राचा वापर करून बनविण्यात आला असल्याचे स्पष्ट होते.

Sources
YouTube Video ByHindustan Times, Dated July 4, 2025
Release By FICCI, Dated July 4, 2025
X Post By PIB Fact Check, Dated May 10, 2025
X Post By PIB Fact Check, Dated July 5, 2025