ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान मिग-२९ जेट्स, राफेल, एसयू-३०एमकेआयचे नुकसान झाल्याची भारतीय नौदलाच्या अधिकाऱ्याची कबुली? व्हायरल दाव्यामागील सत्य हे आहे

भारतीय संरक्षण अटॅची कॅप्टन शिव कुमार, जे सध्या इंडोनेशियातील दूतावासात कर्नल-रँक नौदल अधिकारी आहेत, त्यांनी गेल्या महिन्यात जकार्ता येथे एका चर्चासत्रात ऑपरेशन सिंदूर अंतर्गत भारतीय हवाई दलाने केलेल्या अचूक लष्करी हल्ल्यांमध्ये “काही” जेट गमावल्याचे वृत्त उघड केल्यानंतर ते अलीकडेच चर्चेत आले. काही सोशल मीडिया युजर्सनी असा दावा केला आहे की कॅप्टन कुमार यांनी ७ मे २०२५ रोजी पाकिस्तानी दहशतवादी तळांवर केलेल्या हल्ल्यात भारतीय हवाई दलाने तीन राफेल, एक एसयू-३०एमकेआय आणि एक मिग-२९ गमावल्याचे कबूल केले होते, एका बातमीच्या वृत्ताचा स्क्रीनशॉट शेअर करत हे सांगितले जात आहे.

२९ जून २०२५ रोजी डिजिटल न्यूज प्लॅटफॉर्म द एशिया लाईव्हने प्रकाशित केलेल्या बातमीत, स्क्रीनग्रॅबमध्ये दिसत आहे की, “कुमार यांच्या ३५ मिनिटांच्या भाषणासोबत सादर केलेली माहिती अधिक धक्कादायक होती. सेमिनार दरम्यान प्रदर्शित केलेल्या प्रेझेंटेशन स्लाईड्समध्ये तीन राफेल लढाऊ विमाने, एक एसयू-३०एमकेआय आणि एक मिग-२९ यांचे नुकसान झाल्याची पुष्टी करण्यात आली आहे – कोणत्याही आधुनिक हवाई दलासाठी हा एक विनाशकारी धक्का आहे, जो त्याच्या प्रतिस्पर्ध्यांपेक्षा तांत्रिक श्रेष्ठतेचा दावा करतो. “

Fact Check

जूनच्या सुरुवातीला एका चर्चासत्रात कॅप्टन शिवकुमार यांच्या टिप्पण्यांवरील अनेक प्रमुख माध्यमांच्या बातम्या न्यूजचेकरला येथे, येथे आणि येथे मिळाल्या. त्यामुळे भारतीय दूतावासाने स्पष्टीकरण दिले की त्यांच्या टिप्पण्या “संदर्भाबाहेर उद्धृत केल्या जात आहेत”. वृत्तांनुसार, कॅप्टन कुमार १० जून रोजी इंडोनेशियातील युनिव्हर्सिटास दिरगंतारा मार्सेकल सूर्यधर्माने आयोजित “पाकिस्तान-भारत हवाई युद्धाचे विश्लेषण आणि हवाई शक्तीच्या दृष्टिकोनातून इंडोनेशियाच्या आगाऊ रणनीती” या विषयावरील चर्चासत्रात बोलत होते.

“भारताने इतकी विमाने गमावली याच्या [इंडोनेशियन वक्त्याच्या पूर्वीच्या दाव्याशी] मी कदाचित सहमत नसेन. परंतु, मी सहमत आहे की आपण काही विमाने गमावली आणि ते केवळ राजकीय नेतृत्वाने लष्करी प्रतिष्ठानांवर आणि त्यांच्या हवाई संरक्षणावर हल्ला करू नये यासाठी दिलेल्या निर्बंधामुळे घडले,” असे त्यांनी सेमिनारमध्ये केलेल्या ३५ मिनिटांच्या सादरीकरणात म्हटले होते.

“१० जून रोजी एका सादरीकरणादरम्यान, इंडोनेशियातील भारताचे संरक्षण अटॅची, कॅप्टन (भारतीय नौदल) शिव कुमार यांनी सांगितले की, ऑपरेशन सिंदूर अंतर्गत पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीरमधील दहशतवादी ठिकाणांवर हल्ला केल्यानंतर भारतीय हवाई दलाने “काही विमाने” गमावली,” असे ३० जून २०२५ रोजीच्या हिंदुस्तान टाईम्सच्या वृत्तात म्हटले आहे.

तथापि, यापैकी कोणत्याही वृत्तात कॅप्टन कुमार यांनी पाडलेल्या किंवा क्रॅश झालेल्या विमानांची संख्या किंवा प्रकार निर्दिष्ट केल्याचे म्हटले नाही, जे व्हायरल दाव्याचे खंडन करते.

पुढील शोध आम्हाला ०५:४८:४५ तासांच्या चर्चासत्रात घेऊन गेला, ज्याचे १० जून २०२५ रोजी युनिव्हर्सिटास दिरगंतारा मार्सेकल सूर्यधर्माने थेट प्रक्षेपण केले.

कॅप्टन कुमार यांचे सादरीकरण ०३:१५:१६ पासून सुरू होते आणि ०३:५०:१० वाजता, नौदल अधिकारी भारताने अनेक विमाने गमावल्याच्या आधीच्या वक्त्याच्या दाव्याचे खंडन करतात. तथापि, कॅप्टन कुमार म्हणाले की त्यांनी “काही विमाने” गमावली यावर ते सहमत होते परंतु ते केवळ तत्कालीन सरकारने लष्करी प्रतिष्ठानांवर आणि हवाई संरक्षण यंत्रणेवर हल्ला न करण्याच्या बंधनामुळे घडले. कॅप्टन पुढे म्हणाले की या पराभवानंतर, सशस्त्र दलांनी त्यांचे डावपेच बदलले, जिथे ते लष्करी प्रतिष्ठानांसाठी गेले. आम्ही सेमिनारमध्ये कॅप्टन कुमार यांचे सादरीकरण देखील पाहिले, ज्याच्या सर्व ५९ स्लाईड्स येथे पाहता येतील.

७ मे रोजी झालेल्या हल्ल्यात त्यांनी राफेल, एसयू-३०एमकेआय किंवा मिग-२९ सारखी विमाने गमावल्याचे त्यांनी कधीही स्पष्ट केले नाही आणि कोणत्याही स्लाईडमध्ये तसे म्हटले नाही, ज्यामुळे आशिया लाईव्ह रिपोर्टच्या दाव्याचे आणखी खंडन होते की सेमिनार दरम्यान दाखवल्या गेलेल्या प्रेझेंटेशन स्लाईड्समध्ये तीन राफेल लढाऊ विमाने, एक एसयू-३०एमकेआय आणि एक मिग-२९ गमावल्याची पुष्टी झाली होती.

आम्हाला कळले की कॅप्टन कुमार यांनी ज्यांचे दावे फेटाळले होते ते टॉमी टामटोमो होते, जे इंडोनेशियन संरक्षण तज्ञ आणि इंडोनेशिया सेंटर फॉर एअर पॉवर स्टडीजचे उपाध्यक्ष होते. “भारताने खूप काही गमावले, पण पाकिस्ताननेही खूप काही गमावले. कदाचित भारतापेक्षा जास्त,” असे त्यांनी सेमिनारमध्ये (०२:४०:२८) सांगितले, तर एक स्लाईड शेअर केली ज्यामध्ये भारताने तीन राफेल लढाऊ विमाने, एक एसयू-३०एमकेआय आणि एक मिग-२९ (एकूण पाच लढाऊ विमाने) गमावल्याचे म्हटले आहे.

विशेष म्हणजे, पाकिस्तानने सहा लढाऊ विमाने गमावल्याचे सांगताना, त्यांनी रेडिट, विकिपीडिया आणि इंडिया टुडेचा हवाला देऊन “पाकिस्तानी दावे आणि स्वतंत्र स्रोत, ज्यात उपग्रह प्रतिमा आणि लष्करी अधिकाऱ्यांचे विधान यांचा समावेश आहे,” असे म्हटले आहे. भारताच्या नुकसानाचा सारांश देणाऱ्या त्यांच्या स्लाईडमध्ये कोणत्याही स्रोताचे आकडे दिले गेले नाहीत.

०२/०७/२०२५ रोजी अपडेट:

न्यूजचेकरने काठमांडूस्थित द एशिया लाईव्हशी ईमेलद्वारे संपर्क साधला आणि स्पष्ट केले की त्यांचा अहवाल मे २०२५ मध्ये झालेल्या भारत-पाकिस्तान संघर्षाच्या टॅमटोमोच्या विश्लेषणाचा संदर्भ देत आहे का, ज्यामध्ये असे म्हटले होते की “सेमिनार दरम्यान प्रदर्शित केलेल्या प्रेझेंटेशन स्लाईड्समध्ये तीन राफेल लढाऊ विमाने, एक एसयू-३०एमकेआय आणि एक मिग-२९ यांचे नुकसान झाल्याची पुष्टी झाली आहे.” कॅप्टन कुमार यांच्या भाषणादरम्यान आम्हाला अशी कोणतीही संख्या किंवा माहिती सापडली नाही.

एशिया लाईव्हने न्यूजचेकरच्या ईमेलला उत्तर देत म्हटले: “आम्ही सेमिनारच्या प्रेझेंटेशन दरम्यान शेअर केलेल्या माहितीसह ही बातमी सत्य आणि अचूकपणे सादर करण्याचा सर्वोत्तम प्रयत्न केला आहे. आमचा हेतू नेहमीच विश्वसनीय आणि संतुलित रिपोर्टिंग देण्याचा राहिला आहे. तुम्ही आता ज्या बातम्या देत आहात त्या त्याच विधानांचे आणि निष्कर्षांचे प्रतिबिंब आणि पुष्टी करतात असे दिसते….”. तथापि, त्यांच्या प्रतिसादातून हे स्पष्ट झाले नाही की हा अहवाल टॅमटोमोच्या किंवा कॅप्टन कुमारच्या प्रेझेंटेशनचा संदर्भ देत आहे.

हे स्पष्ट आहे की लेखातील दिशाभूल करणाऱ्या शब्दांमुळे गोंधळ निर्माण झाला आहे, ज्यामुळे इंडोनेशियातील भारतीय संरक्षण अधिकाऱ्यांनी विमानाच्या नुकसानीची पुष्टी केल्याचा दावा सुरू झाला आहे.

Sources
Financial Express report, June 30, 2025
Hindustan Times report, June 30, 2025
The Wire report, June 29, 2025
Youtube video, Universitas Dirgantara Marsekal Suryadarma, June 10, 2025

(हे आर्टिकल सर्वप्रथम न्यूजचेकर इंग्रजीसाठी कुशल मधुसूदन यांनी केले असून येथे वाचता येईल.)