‘बीबीसी आर्काइव्ह १९४२’ मधील आरएसएस कार्यकर्त्यांचा हा नृत्य व्हिडिओ खरा आहे की बनावट?

सोशल मीडियावर असा दावा केला जात आहे की “आरएसएस कार्यकर्ते नाचत आहेत” ही क्लिप १९४२ ची आहे आणि ती बीबीसी आर्काइव्ह फुटेज म्हणून प्रसिद्ध करण्यात आली आहे. व्हिडिओसोबतच्या कॅप्शनमध्ये असे लिहिले आहे की, “जेव्हा संपूर्ण देश स्वातंत्र्यासाठी लढत होता, तेव्हा आरएसएस सदस्य नाचत होते.” या तथ्य तपासणीमध्ये, आम्ही तपासले की, “आरएसएस डान्स १९४२ बीबीसी आर्काइव्ह” व्हिडिओ खरा आहे की दुसरी दिशाभूल करणारी बनावट क्लिप आहे.

हा ५६ सेकंदांचा व्हायरल व्हिडिओ स्वातंत्र्यापूर्वीचा दृश्य म्हणून सादर केला जात आहे, परंतु सत्य बरेच वेगळे आहे. आमच्या तपासात असे दिसून आले की ही क्लिप स्वातंत्र्यापूर्वीची नाही, तर २०१५ मध्ये नागपूरमध्ये आरएसएस कॅम्प दरम्यान स्वयंसेवक नाचताना दाखवत आहेत. या काळ्या-पांढऱ्या फुटेजमध्ये आरएसएसच्या गणवेशात अनेक स्वयंसेवक गाणे, पारंपारिक वाद्ये वाजवत आणि एकत्र नाचताना दिसत आहेत आणि तो खोट्या कॅप्शनसह शेअर केला जात आहे.

हा व्हिडिओ X वर एका दिशाभूल करणाऱ्या कॅप्शनसह शेअर केला जात आहे ज्यामध्ये असा दावा केला जात आहे की हा १९४२ मधील ब्रिटिश ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशन (BBC) च्या संग्रहातील फुटेज आहे. कॅप्शनमध्ये असा दावा केला आहे की इतर भारतीय ‘वंदे मातरम’ आणि ‘इन्किलाब झिंदाबाद’ गात असताना, RSS कार्यकर्ते राजासाठी नाचत होते. त्याचा शेवट असा होतो की, “इतिहास के पास सबूत हैं और वे हिलते‑डुलते हैं”.

‘RSS dance 1942 BBC archive’ चा हाच दावा फेसबुकवर जवळजवळ त्याच मजकुरासह व्हायरल होत आहे, ज्यामुळे असे दिसून येते की ही क्लिप स्वातंत्र्यपूर्व काळातील खरी फुटेज आहे.

Fact Check/Verification

२०१५ मधील आज तक आणि ZEE २४ तासवरील व्हिडिओ काय दाखवतात?

या दाव्याची चौकशी करताना, “RSS dance 1942 Nagpur” सारखे कीवर्ड वापरून शोध घेतल्यावर १७ डिसेंबर २०१५ रोजी आज तकच्या YouTube चॅनेलवर अपलोड केलेला एक रिपोर्ट सापडला, ज्यामध्ये व्हायरल क्लिपमध्ये दिसणारी दृश्येच दाखवली आहेत.

आज तकच्या या वृत्तात असे म्हटले आहे की नागपूरमधील संघ शिक्षा वर्गादरम्यान, संघ स्वयंसेवक गाणे आणि नाचताना दिसले आणि महाराष्ट्राचे तत्कालीन मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस देखील त्यांच्या अनेक मंत्रिमंडळ सहकाऱ्यांसह त्या कार्यक्रमात उपस्थित होते, याचा अर्थ असा की हा व्हिडिओ २०१५ च्या संघ छावणीतील आहे, १९४२ च्या “बीबीसी संग्रह” मधील नाही.

आमच्या तपासादरम्यान, आम्हाला १७ डिसेंबर २०१५ रोजी ZEE 24 TAAS च्या YouTube चॅनेलवर अपलोड केलेला एक व्हिडिओ रिपोर्ट देखील सापडला, ज्यामध्ये व्हायरल क्लिपमध्ये असलेली दृश्ये दाखवली आहेत. या रिपोर्टनुसार, नागपूरमधील तिसऱ्या वर्षाच्या संघ शिक्षा वर्ग शिबिरात झालेल्या बैठकीत RSS स्वयंसेवक गाणे आणि नाचताना दिसले.

जेव्हा आम्ही या रिपोर्टमध्ये दाखवलेल्या फुटेजची व्हायरल व्हिडिओमधील फ्रेम्सशी तुलना केली तेव्हा आम्हाला अनेक समान दृश्ये आढळली, जी खालील प्रतिमांमध्ये दिसू शकतात. शिवाय, आम्हाला दोन्ही व्हिडिओंमध्ये महाराष्ट्र भाजप नेते आशिष शेलार देखील दिसले.

बीबीसीला जबाबदार धरणाऱ्या दाव्याचीही चौकशी करण्यात आली. “बीबीसी आर्काइव्ह आरएसएस डान्स,” “बीबीसी आर्काइव्ह आरएसएस डान्स,” आणि “बीबीसी आर्काइव्ह आरएसएस डान्स” असे विविध कीवर्ड वापरून गुगल सर्च केल्यावरही आरएसएस स्वयंसेवक अशाच प्रकारच्या नृत्याच्या हालचाली करत असल्याचे दाखवणारा कोणताही व्हिडिओ मिळाला नाही.

Conclusion

आतापर्यंत गोळा केलेल्या पुराव्यांवरून स्पष्ट होते की, १९४२ चा राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचा नृत्य दाखवणारा व्हायरल व्हिडिओ प्रत्यक्षात डिसेंबर २०१५ मध्ये नागपूर येथे झालेल्या राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या शिबिरात/बैठकीत रेकॉर्ड केलेला आहे, जो स्वातंत्र्यपूर्व काळातील असल्याचे सांगून दिशाभूल करून शेअर केला जात आहे.

Our Sources
Video published by AAJ TAK on 17th Dec 2015
Video published by Zee 24 Taas on 17th Dec 2015