विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्या भेटीमागील सत्य काय आहे?

(हे आर्टिकल सर्वप्रथम शुभम सिंह यांनी न्यूजचेकर हिंदीसाठी केले आहे.)

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा एक व्हिडिओ सोशल मीडियावर व्हायरल झाला आहे,ज्यामध्ये ते ‘मेक इन इंडिया’वर आपले मत मांडताना दिसत आहेत.व्हिडीओमध्ये पंतप्रधान मोदी स्वामी विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्यात भारतात उद्योग उभारण्याबाबत झालेल्या संभाषणाचा संदर्भ देत आहेत.

पीएम मोदी म्हणतात,“ज्याने विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्यातील पत्रव्यवहार पाहिला असेल,त्याला कळेल की त्यावेळी विवेकानंद नावाचा 30 वर्षांचा तरुण जमशेदजी टाटांसारख्या परदेशी व्यक्तीला सांगत होता की,”भारतात उद्योग उभारा ना. मेक इंडिया बनवा ना.”

हा व्हिडीओ शेअर करून लोक प्रश्न उपस्थित करत आहेत की जमशेदजी टाटा यांनी 1869 मध्ये पहिली कंपनी सुरू केली आणि त्यावेळी विवेकानंद 6 वर्षांचे होते,एवढा लहान मुलगा जमशेदजी टाटा यांना उद्योग सुरू करण्यास कसे सांगू शकतो.

(ट्वीटचे आर्काइव लिंक इथे पाहू शकता.)

Fact Check/Verification

दाव्याची सत्यता जाणून घेण्यासाठी,आम्ही व्हायरल व्हिडिओचे काही मुख्य फ्रेम्स कॅप्चर केले.Google ने रिव्हर्स कीफ्रेम शोधली.आम्हाला 12 सप्टेंबर 2017 रोजी भाजपच्या YouTube चॅनेलने अपलोड केलेला व्हिडिओ सापडला.व्हिडिओमध्ये दिलेल्या वर्णनानुसार,पीएम मोदी ‘यंग इंडिया, न्यू इंडिया’या थीमवर विद्यार्थ्यांच्या मेळाव्याला संबोधित करत आहेत.व्हिडिओमध्ये 29 मिनिटे 28 सेकंदावर मेक इन इंडिया या विषयावर बोलताना मोदी म्हणाले,”काही लोकांना वाटेल, जेव्हा मी मेक इन इंडिया,मेक इन इंडिया म्हणतो,तेव्हा त्याला विरोध करणारे म्हणतात,मेक इन इंडियाची गरज नाही.मेड इन इंडिया.शहाणे लोक सर्व प्रकारच्या गोष्टी निवडतात.पण विवेकानंद जी आणि जमशेटजी टाटा यांच्यात झालेला संवाद कोणास ठाऊक असेल. त्यांच्यातील पत्रव्यवहार कोणी पाहिला असेल तर कळेल की,त्यावेळी गुलाम हिंदुस्थान होता,तेव्हाही विवेकानंद जमशेदजी टाटा यांना भारतात उद्योग उभारा,मेक इन इंडिया म्हणत आहेत. आणि स्वत: जमशेटजी टाटा यांनी लिहिले आहे की विवेकानंदांचे शब्द आणि त्या गोष्टी माझ्यासाठी प्रेरणा होत्या.त्यामुळे मी माझे जीवन भारताचे उद्योग भारतात उभारण्यात घालवले.”

यानंतर आम्ही काही कीवर्डच्या मदतीने गुगलवर सर्च केले.आम्हाला 1 जुलै 2019 रोजी द वायरच्या वेबसाइटवर प्रकाशित झालेला लेख सापडला.बंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स (IISC) च्या स्थापनेत विवेकानंदांनी महत्त्वाची भूमिका कशी बजावली याचे वर्णन यात आहे.लेखानुसार,1893 मध्ये स्वामी विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा जपानच्या योकोहामा येथून कॅनडातील व्हँकुव्हरला जाणाऱ्या जहाजावर भेटले.यावेळी झालेल्या संभाषणात स्वामी विवेकानंद यांनी केवळ कच्च्या मालासह व्यापार करण्याचा सोपा मार्ग स्वीकारण्याऐवजी उत्पादन क्षेत्राला चालना देण्याच्या मार्गांवर लक्ष केंद्रित करण्याची सूचना केली.

स्वामी विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्यातील भेटीचा उल्लेखही आम्हाला IISC च्या वेबसाइटवर आढळला.तेथील संस्थेच्या स्थापनेच्या प्रक्रियेबद्दल दिलेल्या माहितीनुसार,1893 मध्ये स्वामी विवेकानंद यांची जमशेदजी टाटा यांच्याशी उत्तर अमेरिकेला जाणाऱ्या जहाजावर भेट झाली.यादरम्यान विवेकानंदांनी त्यांना भारतात एक संशोधन संस्था सुरू करण्याची सूचना केली. वेबसाईटवर असेही सांगण्यात आले आहे की 1898 मध्ये जमशेदजी टाटा यांनी विवेकानंदांना लिहिलेल्या पत्रातही या प्रकरणाची चर्चा आहे.

जमशेदजी टाटा यांनी स्वामी विवेकानंदांना पाठवलेले हे पत्र केरळच्या रामकृष्ण मिशनच्या वेबसाइटवरही उपलब्ध आहे.या पत्रात त्यांनी विवेकानंदांशी जहाजावरील भेटीची आठवण करून संशोधन संस्था सुरू करण्याबाबतही उल्लेख केला आहे.पत्रात त्यांनी स्वामी विवेकानंदांना या कामात मदत करण्यास सांगितले आहे.

या दोघांची भेट आणि त्यांच्यातील पत्रव्यवहारही टाटा समूहाच्या वेबसाइटवर नमूद करण्यात आला आहे.यामध्ये भारतीय विज्ञान संस्था होण्यामागची भूमिका स्पष्ट करताना स्वामी विवेकानंदांचा उल्लेख करण्यात आला आहे. वेबसाइटनुसार,1899 मध्ये स्वामी विवेकानंदांनी प्रबुद्ध भारत पत्रिकामध्ये IISC च्या निर्मितीच्या मुद्द्यावर लिहिले होते.

आमच्या तपासादरम्यान आम्हाला भारताचे माजी राष्ट्रपती डॉ.अब्दुल कलाम यांनी २००६ मध्ये गुजरातमधील पोरबंदर येथे दिलेले भाषण सापडले.पोरबंदर येथील स्वामी विवेकानंद शिक्षण आणि संस्कृती संस्थेच्या उद्घाटनप्रसंगी त्यांनी स्वामी विवेकानंदांच्या कार्याचा उल्लेख केला होता.’मिसाईल मॅन’ कलाम यांनी विवेकानंद आणि जमशेदजी टाटा यांच्या भेटीचा आणि पत्रव्यवहाराचा उल्लेख केला.याशिवाय,आयआयएससीच्या निर्मिती प्रक्रियेतील स्वामी विवेकानंदांच्या योगदानाचा उल्लेख करून त्यांनी त्यांचे एक दूरदर्शी म्हणून वर्णन केले.

विशेष म्हणजे,जमशेदजी टाटा,ज्यांनी भारतातील प्रमुख व्यावसायिक समूहांपैकी एक टाटा समूहाची स्थापना केली,यांचा जन्म 1839 मध्ये नवसारी, गुजरात येथे झाला.बीबीसीच्या रिपोर्टनुसार,त्यांनी 1877 मध्ये भारतातील पहिली कापड गिरणी उघडली. भारताला औद्योगिक शक्ती बनवण्यासाठी त्यांनी पोलाद उद्योग,संशोधन संस्था आणि जलविद्युत क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.1898 मध्ये त्यांनी मुंबईत ताज हॉटेलचा पाया घातला.जमशेदजींचे 1904 मध्ये जर्मनीत निधन झाले.

विशेष म्हणजे,स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म 1863 मध्ये कलकत्ता (कोलकाता),पश्चिम बंगाल येथे झाला.1893 मध्ये वयाच्या 30 व्या वर्षी जमशेदजी टाटा यांच्याशी त्यांची भेट झाली होती.

Conclusion

अशा प्रकारे,आमच्या तपासात हे स्पष्ट झाले आहे की,स्वामी विवेकानंदांच्या योगदानावर चर्चा करतानाचा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा पाच वर्षांचा व्हिडिओ भ्रामक दावा करून शेअर केला जात आहे.

Result: Missing Context

कोणत्याही संशयास्पद बातम्या तपासण्यासाठी, दुरुस्तीसाठी किंवा इतर सूचनांसाठी, आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ई-मेल: checkthis@newschecker.in