Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
Claim
राहुल गांधी स्वतःला शिंपी म्हणवतात.
Fact
नाही, व्हायरल व्हिडिओ अपूर्ण आहे.
काँग्रेस खासदार राहुल गांधी यांच्या भाषणाचा एक व्हिडिओ सोशल मीडियावर व्हायरल होत आहे. “राहुल गांधी यांनी भाषण देताना स्वतःला शिंपी म्हणून वर्णन केले” असा दावा करून व्हिडिओ शेअर केला जात आहे.
मात्र, आमच्या तपासणीत आम्हाला आढळून आले की व्हायरल व्हिडिओ अपूर्ण आहे. राहुल गांधी यांचे अपूर्ण भाषण दाखवून हा दावा करण्यात आला आहे.
व्हायरल झालेला व्हिडिओ सुमारे 55 सेकंदांचा आहे. या व्हिडिओमध्ये राहुल गांधी असे म्हणताना ऐकू येत आहेत की, “जग मला फॅशन डिझायनर म्हणते, पण मी फॅशन डिझायनर नाही, मी शिंपी आहे. मी कापड बघितलं की कुठलंही कापड दाखवा, कापडाचा कुठलाही रंग दाखवा, कापड बघितलं की कापड समजतं. ते कसे कापायचे, व्यक्तीच्या खांद्यावर कसे घालायचे, कोणत्या रंगाचे कुठे लावायचे.हे मला समजते, हे माझे कौशल्य आहे, हे माझे काम आहे”
राहुल गांधी पुढे म्हणतात की “मी तुम्हाला सांगू शकतो की मला माझे काम, माझी कौशल्ये खूप चांगली समजतात, मला ते खोलवर कळते. आता नीट ऐका. ते कापड एका शिंपीने बनवले होते, तो शिंपी या व्यक्तीच्या मागच्या खोलीत लपला आहे. तुम्ही त्या शिंपीला बाहेर काढा, त्याला पॅरिस-फ्रान्सला पाठवा, आम्ही टाळ्या वाजवू.”
व्हिडिओमध्ये राहुल गांधींच्या ऑडिओशिवाय हसण्याचा वेगळा ऑडिओही जोडण्यात आला आहे. याशिवाय मजकुरात “मैं एक दर्जी हूं.” अर्थात “मी शिंपी आहे” असेही लिहिले आहे. इंस्टाग्राम हँडल TRYFUN11 चा लोगो देखील त्यामध्ये आहे.
व्हायरल दाव्याच्या कॅप्शनसह हा व्हिडिओ फेसबुकवर शेअर करण्यात आला आहे.
याशिवाय त्याच कॅप्शनसह हा व्हिडिओ X (पूर्वीचे ट्विटर) वरही जोरदार व्हायरल झाला आहे.
Fact Check/Verification
Newschecker ने प्रथम व्हायरल व्हिडिओच्या कीफ्रेम्स वापरून रिव्हर्स इमेज शोध केला आणि 11 जून 2018 रोजी ट्रिब्यूनच्या YouTube चॅनेलवर अपलोड केलेला त्याच दृश्यासह दुसरा व्हिडिओ सापडला.
मात्र, या व्हिडिओमध्ये राहुल गांधी वरील गोष्टी बोलताना दिसले नाहीत, जी व्हायरल व्हिडिओमध्ये ऐकायला मिळत आहेत. तर राहुल गांधी मंचावरून दावा करत होते की, कोका कोला कंपनीचे मालक पूर्वी शिकंजी विकायचे.
म्हणून, जेव्हा आम्ही वर दिलेल्या माहितीच्या आधारे Google वर शोधले तेव्हा आम्हाला दैनिक भास्करच्या वेबसाइटवर 11 जून 2018 रोजी प्रकाशित झालेला रिपोर्ट सापडला. नवी दिल्लीतील तालकटोरा स्टेडियमवर पक्षाच्या ओबीसी परिषदेत कोका कोला कंपनीच्या मालकाने शिकंजी विकल्याचा दावा राहुल गांधींनी केल्याचे या वृत्तात म्हटले आहे.
यानंतर आम्ही तालकटोरा स्टेडियमवर काँग्रेस पक्षाने आयोजित केलेल्या ओबीसी परिषदेचा व्हिडिओ शोधला. आम्हाला 11 जून 2018 रोजी काँग्रेस पक्षाच्या अधिकृत YouTube खात्यावरून Live केलेला एक व्हिडिओ सापडला.
जवळपास 3 तासांच्या या व्हिडिओमध्ये आम्हाला राहुल गांधींच्या 2 तास 33 मिनिटांच्या भाषणाचा एक मोठा व्हिडिओ मिळाला आहे. राहुल गांधींच्या भाषणाचा संपूर्ण व्हिडिओ पाहिल्यानंतर आम्हाला आढळले की त्यांनी ओबीसी परिषदेतील भाषणाची सुरुवात एका कथेने केली. ही कथा भारतातून फ्रान्समध्ये गेलेल्या एका फॅशन डिझायनरची होती, ज्याची विदेशी फॅशन डिझायनर्सनी खिल्ली उडवली होती. याचे राहुल गांधींना वाईट वाटले. काही वेळानंतर, जेव्हा राहुल गांधी एका फॅशन डिझायनरला भेटले जे मजा करत होते, तेव्हा त्यांनी या घटनेचा उल्लेख केला आणि सांगितले की तुमच्या लोकांसमोर एक तपकिरी त्वचेचा माणूस उभा राहिला, म्हणून तुम्ही लोक त्याची चेष्टा केली.
यावर डिझायनरने आपली बाजूही राहुल गांधींसमोर मांडली. डिझायनरने सांगितलेल्या गोष्टीच राहुल गांधी लोकांना सांगत होते. डिझायनरने राहुल गांधींना सांगितले होते की, “राहुल जी, जग मला फॅशन डिझायनर म्हणते, पण मी फॅशन डिझायनर नाही, मी शिंपी आहे. मी कापड बघितलं की कुठलंही कापड दाखवा, कापडाचा कुठलाही रंग दाखवा, कापड बघितलं की कापड समजतं. ते कसे कापायचे, व्यक्तीच्या खांद्यावर कसे घालायचे, कोणता रंग कुठे जायचा. हे माझे कौशल्य आहे, हे माझे काम आहे, मला ते समजते आणि मी तुम्हाला सांगू शकतो की मला माझे काम, माझे कौशल्य खूप चांगले समजते, मला ते खोलवर कळते.”
डिझायनर पुढे म्हणाला, “आता नीट ऐका, तूम्ही आमच्याकडे पाठवलेली व्यक्ती शिंपी नाही. जेव्हा ती व्यक्ती स्टेजवर आली तेव्हा आम्ही टेलरला दोन मिनिटांत समजले की त्याला कपड्यांबद्दल काहीच माहिती नाही. तो ज्या पद्धतीने कापड पकडत होता, त्यावरून त्याला कापडाची माहिती नव्हती हे आम्हाला कळले. पण त्याने धरलेले कापड खूप सुंदर होते. राहुल जी, ते कापड एका शिंपीने बनवले होते, तो शिंपी या व्यक्तीच्या मागच्या खोलीत लपला आहे. तुम्ही त्या शिंपीला बाहेर काढा, त्याला पॅरिस-फ्रान्सला पाठवा, आम्ही टाळ्या वाजवू. पण, त्याचे काम न समजणाऱ्या अशा माणसाला तुम्ही आमच्याकडे पाठवले तर आम्ही त्याची चेष्टा करू.”
राहुल गांधींनी या कथेचा खरा अर्थ स्पष्ट केला आणि ते म्हणाले की, “भारतात काम करणारा मागच्या खोलीत लपलेला असतो. इथे कोणी काम करतो आणि फायदा दुसर्‍याला होतो.”
तपासात, व्हायरल व्हिडिओमध्ये लोगो असलेल्या, त्या इन्स्टाग्राम हँडलचीही चौकशी केली. या खात्याची चौकशी केल्यानंतर, आम्हाला आढळले की या खात्यात राहुल गांधी आणि इतर काँग्रेस नेत्यांच्या भाषणांचे छोटे छोटे भाग व्यंग स्वरूपात शेअर केले जातात.
Conclusion
आमच्या तपासात मिळालेल्या पुराव्यांवरून हे स्पष्ट झाले आहे की व्हायरल व्हिडिओ अपूर्ण आहे. राहुल गांधींनी सुमारे पाच वर्षांपूर्वी एका कार्यक्रमात दिलेल्या भाषणाचा अपूर्ण भाग दाखवला जात असून ते स्वत:ला शिंपी म्हणवत असल्याचे सांगितले जात आहे.
Result: Missing Context
Our Sources
Video Published by The Tribune Youtube account on 11th June 2018
Article Published by Dainik Bhaskar on 11th June 2018
Video Streamed by INC Youtube account on 11th June 2018
(हे आर्टिकल न्यूजचेकर हिंदीसाठी सर्वप्रथम रुंजय कुमार यांनी केले असून ते येथे वाचता येईल.)
कोणत्याही संशयास्पद बातम्यांवरील तपास, दुरुस्ती किंवा इतर सूचनांसाठी, आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ईमेल करा: checkthis@newschecker.in. फॅक्टचेक्स आणि ताज्या अपडेटसाठी आमच्या WhatsApp चॅनेलला फॉलो करा
Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
