उत्तराखंडमधील धराली येथे चिनूक हेलिकॉप्टरने जेसीबी पोहोचवले? नाही, हा फोटो एडिटेड आहे

उत्तराखंडमधील उत्तरकाशी जिल्ह्यात भूस्खलन आणि पुरानंतर मदत आणि बचाव कार्य सुरू आहे. दरम्यान, सोशल मीडियावर एक फोटो वेगाने शेअर केला जात आहे, ज्यामध्ये भारतीय हवाई दलाचे चिनूक हेलिकॉप्टर जेसीबी एक्स्कॅव्हेटर मशीन घेऊन जात असल्याचे दिसत आहे. असा दावा केला जात आहे की उत्तराखंडमध्ये भूस्खलनामुळे रस्ते बंद झाल्यामुळे चिनूक हेलिकॉप्टरने जेसीबी धराली येथे नेण्यात आले.

तथापि, आमच्या तपासात असे दिसून आले आहे की व्हायरल झालेला फोटो एडिट केलेला आहे आणि त्याचा उत्तराखंडमध्ये सुरू असलेल्या बचाव कार्याशी कोणताही संबंध नाही.

दैनिक भास्करच्या वृत्तानुसार, ५ ऑगस्ट रोजी उत्तराखंडमधील धाराली येथे भूस्खलन आणि पुरामुळे आतापर्यंत ५ जणांचा मृत्यू झाल्याची पुष्टी झाली आहे, तर ७० जणांना वाचवण्यात आले आहे. प्रशासनाचा हवाला देत लष्कराने सांगितले की, एक कनिष्ठ कमिशन अधिकारी आणि ८ सैनिकांसह ५० हून अधिक लोक अजूनही बेपत्ता आहेत. मदत आणि बचाव कार्य पूर्ण वेगाने सुरू आहे आणि आपत्ती व्यवस्थापन दल तसेच सैन्य आणि निमलष्करी दलांची मदत घेतली जात आहे.

हे फोटो व्हाट्सअप, फेसबुक आणि इंस्टाग्रामवर शेअर केला जात आहे. एका युजरनर हा फोटो पोस्ट केला आणि लिहिले, मित्रांनो, हे चित्र व्हॉट्सअपवर सतत फॉरवर्ड केले जात आहे. हो, हे चित्र खरे आहे. उत्तराखंडमध्ये ढगफुटीमुळे थरली गावाचा संपर्क तुटला होता. रस्ता अडवल्यामुळे मदतकार्य सुरू करण्यासाठी आवश्यक असलेले जेसीबी रस्त्याने वाहून नेणे शक्य झाले नाही, म्हणून “पूर्ण जेसीबी, हो पूर्ण जेसीबी” चिनूक हेलिकॉप्टरला बांधून मदत आणि बचाव कार्यासाठी घटनास्थळी नेण्यात आले. या दाव्यांचे संग्रहण येथे व येथे पाहता येईल.

हा दावा हिंदी भाषेतून व्हायरल झाल्याचे आम्हाला दिसून आले.

Fact Check/Verification

उत्तराखंडमधील धराली येथे जेसीबी पोहोचवणाऱ्या चिनूक हेलिकॉप्टरच्या दाव्यासह शेअर केलेल्या छायाचित्राची चौकशी करताना, आम्हाला काही रिपोर्ट सापडले ज्यात असे म्हटले होते की भारतीय हवाई दलाचे चिनूक हेलिकॉप्टर बचाव कार्यात वापरले गेले होते. तथापि, व्हायरल पोस्ट वगळता कोणत्याही विश्वासार्ह बातम्यात हा फोटो किंवा त्याबद्दलची कोणतीही माहिती आढळली नाही.

रिव्हर्स इमेज सर्च केल्यावर, आम्हाला ६ मे २०२२ रोजी प्रकाशित झालेल्या झी न्यूजच्या वृत्तात चिनूक हेलिकॉप्टरचा अचूक फोटो सापडला, परंतु त्यात, हेलिकॉप्टरमध्ये जेसीबी नसून हॉवित्झर तोफ होती.

२०२० च्या रेडिफ रिपोर्टमध्येही ही प्रतिमा दाखवण्यात आली होती ज्यामध्ये हिंडन एअरबेसवर एअर फोर्स डे ड्रेस रिहर्सल दरम्यान CH-47 चिनूक हेलिकॉप्टर हॉवित्झर तोफा घेऊन जात असल्याचे दाखवण्यात आले होते.

व्हायरल झालेल्या प्रतिमेचे आणि झी न्यूजच्या प्रतिमेचे तुलनात्मक विश्लेषण केले असता अनेक साम्य आढळले – जसे की रोटर ब्लेडच्या सावल्या एकाच ठिकाणी असणे, खाली लटकलेल्या ब्लेड आणि केबल्सची समान स्थिती. फरक एवढाच होता की एकात JCB होती तर दुसऱ्यात हॉवित्झर तोफ होती.

तोफेच्या जागी जेसीबी मशीन जोडल्याचे दिसते. गुगल सर्चवर आम्हाला जेसीबी एक्स्कॅव्हेटरचे अचूक फोटो सहज सापडले.

व्हायरल फोटोच्या पार्श्वभूमीवर दिसणारा देखावा ढगफुटीमुळे आलेल्या अचानक आलेल्या पुरानंतरच्या धाराली बाजाराचा दिसतो, जो अनेक माध्यमांच्या वृत्तांमध्ये देखील आहे.

शिवाय, जेव्हा व्हायरल फोटो फेक इमेज डिटेक्टर साइट्सवर तपासला गेला तेव्हा तो संगणकाद्वारे तयार केलेला किंवा एडिटेड फोटो असल्याचे आढळून आले.

उत्तराखंड पोलिसांकडून खंडन

तपासादरम्यान, आम्हाला उत्तराखंड पोलिसांची एक फेसबुक पोस्ट सापडली, ज्यामध्ये असे म्हटले होते की हा फोटो धराली आपत्ती बचाव कार्याशी संबंधित नाही.

उत्तराखंड पोलिसांनी पोस्टमध्ये लिहिले आहे की, “काही लोक चिनूकने उचललेल्या जेसीबीच्या वरील चित्राचा संबंध उत्तरकाशीतील हर्षिल येथील धारली आपत्ती बचाव कार्याशी जोडत आहेत, जे पूर्णपणे खोटे आणि दिशाभूल करणारे आहे. हे चित्र धारली आपत्ती बचाव कार्याशी संबंधित नाही.”

उत्तरकाशी पोलिसांनी X post द्वारे उत्तरकाशीतील धराली किंवा हर्षिल येथील व्हायरल फोटो असल्याचा दावा देखील फेटाळून लावला आहे.

याशिवाय, आम्ही उत्तरकाशीमध्ये ग्राउंड रिपोर्टिंग करणाऱ्या काही पत्रकारांशीही बोललो. एका पत्रकाराने न्यूजचेकरला सांगितले की, चिनूकचा वापर बचाव कार्यात केला गेला आहे, परंतु फक्त लोकांना वाचवण्यासाठी आणि जनरेटर वाहून नेण्यासाठी केला जात आहे. कुठेही JCB पाठवण्याबाबत कोणतीही चर्चा झालेली नाही.

Conclusion

हे स्पष्ट आहे की व्हायरल फोटो डिजिटली एडिट केलेला असून उत्तराखंड आपत्तीशी दिशाभूल करीत जोडला जात आहे.

Sources
Amar Ujala report, August 8, 2025
Dainik Bhaskar report, August 7, 2025
Zee News report, May 6, 2022
Rediff news report, October 8, 2020
Hindustan Times report, August 5, 2025
Uttarakhand Police Facebook post
Uttarkashi Police X post
Fake News Detector
Telephonic conversation with local journalists

(हे आर्टिकल न्यूजचेकर हिंदीसाठी सलमान यांनी केले असून येथे वाचता येईल.)