Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
Claim
कायरोप्रॅक्टिक उपचाराने केवळ पाच मिनिटांत पाठदुखीपासून आराम मिळतो.
Fact
हा दावा दिशाभूल करणारा आहे.
रजनीश कांत नावाच्या फेसबुक पेजवरून असा दावा केला जात आहे की कायरोप्रॅक्टिक उपचाराने केवळ पाच मिनिटांत पाठदुखी दूर होते. या पेजवर उपचाराच्या अनेक व्हिडिओ क्लिप पोस्ट करण्यात आल्या आहेत, ज्याद्वारे असे दाखवण्यात येत आहे की कायरोप्रॅक्टिक उपचाराने अनेक लोकांच्या वेदना अवघ्या पाच मिनिटांत दूर झाल्या आहेत. या सर्व व्हिडीओच्या कॅप्शनमध्ये लिहिले आहे, “अवघ्या पाच मिनिटांत वेदना कशी नाहीशी होते”. तथापि, आमच्या तपासणीत आम्हाला हा दावा दिशाभूल करणारा असल्याचे आढळले. सर्व प्रकारच्या पाठदुखीवर केवळ पाच मिनिटांत उपचार होऊ शकत नाहीत.
कायरोप्रॅक्टिक म्हणजे काय? युनायटेड स्टेट्स सरकारच्या आरोग्य आणि मानव सेवा विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटनुसार, कायरोप्रॅक्टिक हा एक परवानाकृत आरोग्य सेवा व्यवसाय आहे जो शरीराच्या स्वतःला बरे करण्याच्या क्षमतेवर जोर देतो. या उपचारामध्ये सहसा मॅन्युअल थेरपीचा समावेश असतो, ज्यामध्ये स्पाइनल मॅनिपुलेशनचा समावेश असतो. या उपचारात व्यायाम आणि पोषणविषयक समुपदेशन यासारख्या इतर पद्धतींचाही समावेश आहे.
Fact Check/Verification
आमच्या तपासाच्या सुरुवातीला आम्ही रजनीश कांत यांचे फेसबुक पेज शोधले. आम्हाला आढळले की 1.2 मिलियन फॉलोअर्स असलेले हे पेज दररोज पाठदुखीच्या उपचारांवर व्हिडिओ पोस्ट करते. आम्हाला असेही आढळले की हे व्हिडिओ बरेच लोक पाहत आहेत कारण त्यांच्यासोबत लिहिलेला दावा काही चमत्काराची जाहिरात करत आहे असे दिसते, “वेदना फक्त पाच मिनिटांत नाहीशी होते.” “हास्य वेदनांना गायब करते” हे मथळे वाचल्यानंतर हे स्पष्ट होते की ते लोकांचे लक्ष वेधण्यासाठी लिहिले गेले आहेत.
न्यूजचेकरने प्रथम कायरोप्रॅक्टर रजनीश कांत यांच्या मुंबईतील क्लिनिकशी संपर्क साधला. या दाव्याबाबत आम्ही रजनीश कांत यांच्या मुंबईतील क्लिनिकचे व्यवस्थापन करणाऱ्या शकेंद्र गुप्ता यांच्याशी बोललो तेव्हा त्यांनी आम्हाला सांगितले की, “रजनीश कांत यांच्या क्लिनिकमध्ये किमान तीन दिवसांच्या सत्रांसाठी अपॉइंटमेंट्स घेतल्या जातात.” ते पुढे म्हणाले की “त्या तीन दिवसांत, एकतर उपचार केले जातात किंवा उपचार पुढील सत्रांपर्यंत वाढवले जातात.” “हे वेदनांच्या प्रकारावर अवलंबून असते.” जेव्हा आम्ही त्यांना विचारले की मग त्यांच्या सोशल मीडिया पोस्ट्स ‘पाच मिनिटांत पाठदुखीपासून आराम’ असा दावा का करत आहेत, तेव्हा तो म्हणाला, “कदाचित हा व्हिडिओ उपचाराच्या शेवटच्या दिवशीच्या सत्रात बनवला गेला असावा.” व्हिडिओच्या कॅप्शनमध्ये करण्यात आलेला दावा खरा नसल्याचे या संभाषणातून स्पष्ट झाले आहे.
आमचा तपास पुढे नेत आम्ही रजनीश कांत यांच्याशी संपर्क साधला. फोनवरील संभाषणादरम्यान, आम्ही त्यांना विचारले, “उपचारांना फक्त पाच मिनिटे लागतात हे खरे आहे का?” तर त्यांनी आम्हाला उत्तर दिले, “नाही, हे उपचारांवर आणि रुग्णाची समस्या काय आहे यावर अवलंबून आहे . जर एखाद्याची समस्या सामान्य असेल तर रुग्णाला फक्त पाच ते दहा मिनिटांच्या एका समायोजनात आराम मिळतो. एखाद्याचा त्रास गंभीर असेल तर त्याला तीन-चार वेळा यावे लागते. एखाद्याला पाचव्यांदाही यावे लागते, पण एक सत्र फक्त दहा ते पंधरा मिनिटांचे असते.
जेव्हा आम्ही त्यांना विचारले, “पाच मिनिटांत प्रत्येक प्रकारची पाठदुखी बरी होईल का?” तर रजनीश कांत यांनी उत्तर दिले, “जर समस्या किरकोळ असेल तर समायोजनास पाच-दहा मिनिटे लागतात आणि रुग्ण बरा होतो.” परंतु अशी अनेक प्रकरणे आहेत ज्यांवर शस्त्रक्रियेने उपचार केले जातात.”
या दाव्याची संपूर्ण माहिती मिळविण्यासाठी, आम्ही डॉ. पारीक देव, ऑर्थोपेडिक्स विभाग, ज्ञानसागर मेडिकल कॉलेज आणि हॉस्पिटल, पंजाब यांच्याशी बोललो. डॉ. पारीक देव यांनी आम्हाला सांगितले की “पाठदुखीच्या संपूर्ण उपचारांना नेहमीच आठवडे ते महिने लागतात. पाठदुखी ही एक अतिशय व्यापक संज्ञा आहे. पाच मिनिटांत उपचार करता येत नाहीत. पाठदुखीचा प्रारंभिक प्रकार स्नायूंच्या उबळांमुळे होतो, जसे की जेव्हा कोणी वाकण्याचा प्रयत्न करतो आणि कंबरेवर दबाव येतो. एक-दोन दिवस विश्रांती घेतल्याने किंवा गरम पॅक-आयसिंग दिल्याने तो बरा होतो. कारण यात कोणतेही पॅथॉलॉजी गुंतलेले नाही आणि कोणतीही दुखापत नाही. परंतु जर पॅथॉलॉजीचा समावेश असेल, मग ते नसा, स्नायू किंवा हाडे असतील, तर त्याच्या उपचारांना वेळ लागेल. त्यामुळे पाठदुखी अवघ्या पाच मिनिटांत बरी होईल हा दावा खरा नाही.”
Conclusion
आमच्या तपासणीतून आम्ही असा निष्कर्ष काढतो की सोशल मीडियावर व्हायरल होत असलेला दावा दिशाभूल करणारा आहे. ज्या व्यक्तीवर हा दावा उद्धृत करण्यात आला आहे त्यांनीही हे मान्य केले आहे की प्रत्येक पाठदुखीवर पाच मिनिटांत उपचार होऊ शकत नाहीत.
Result: Missing Context
Our Sources
Information from official website of U.S department of health and human services
Conversation with Chiropractic Rajneesh Kant and his clinic staff
Conversation with Orthopedic Surgeon Dr. Parek Dev
(हे आर्टिकल न्यूजचेकर हिंदीसाठी सर्वप्रथम कोमल सिंग यांनी केले आहे.)
कोणत्याही संशयास्पद बातम्यांवरील तपास, दुरुस्ती किंवा इतर सूचनांसाठी, आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ईमेल करा: checkthis@newschecker.in. फॅक्टचेक्स आणि ताज्या अपडेटसाठी आमच्या WhatsApp चॅनेलला फॉलो करा
Authors
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
