एक जुना व्हिडिओ शेअर करत सोशल मीडियावर प्रश्न विचारण्यात आला होता की, पंतप्रधान मोदींच्या वाढदिवशी आणलेला हा चित्ता म्याऊं म्याऊं का करतोय?

(This Article Was Originally Published By Shubham Singh For Newschecker Hindi)

नामिबियातून चित्ता भारतात आल्यानं त्यांचे अनेक फोटो आणि व्हिडिओ सोशल मीडियावर शेअर होऊ लागले आहेत. या एपिसोडमध्ये एक व्हिडिओ शेअर केला जात असून नामिबियाहून भारतात आणलेल्या चित्त्याची पहिली झलक असे सांगितले जात आहे. यासोबतच काही लोक यावर प्रश्न उपस्थित करत आहेत की हा चित्ता म्याऊं म्याऊं का करतोय? चित्ता गर्जना करतो म्हणजे हे तर मांजर आहे की काय? असा दावाही केला जात आहे.

दैनिक भास्कर, न्यूज 18 सह अनेक माध्यमांनी चित्त्याचा व्हिडिओ शेअर करत नामिबियातून भारतात आणलेल्या चित्त्याचा व्हिडिओ असल्याचं म्हटलं आहे.

सपा प्रमुख अखिलेश यादव यांनीही व्हायरल व्हिडिओ शेअर करत लिहिले की, सर्वजण गर्जनेची वाट पाहत होते पण हे मांजर मावशीच्या कुटुंबातील असल्याचे निष्पन्न झाले.

खरं तर, 17 सप्टेंबर रोजी भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या वाढदिवशी एका खास विमानाने आठ चित्त्यांना भारतात आणण्यात आले होते. मध्य प्रदेशातील कुनो पार्कमध्ये त्यांना सोडण्यात आले आहे. पंतप्रधानांनी नामिबिया सरकारच्या सहकार्याबद्दल त्यांचे आभार मानले. त्याचवेळी काँग्रेसचे खासदार राहुल गांधी यांनी केंद्र सरकारवर हल्लाबोल करत आठ वर्षांत आठ चित्ते आले, पण इतक्या वर्षांत दिलेल्या आश्वासनाप्रमाणे १६ कोटी नोकऱ्या का आल्या नाहीत, असा सवाल केला. दरम्यान, सोशल मीडियावर अनेक दावेही व्हायरल झाले होते. यातील अनेक दावे न्यूजचेकरच्या तपासात दिशाभूल करणारे ठरले आहेत. 

Fact check/Verification 

व्हायरल व्हिडिओच्या कीफ्रेम्सवर रिव्हर्स इमेज सर्च केल्यावर, न्यूजचेकरला वापरकर्त्याने वेस्टकोएस्टडीन 19 या नावे एक रेडिट पोस्ट केली असल्याचे आढळले. ज्यात “कित आणि लावणी या दोन भावांमधील एक बंध” असे लिहिले होते.  या व्हिडिओमध्ये आता व्हायरल झालेल्या व्हिडिओचे एक लांबलचक फुटेज दाखवण्यात आले आहे. ज्यात चित्ता म्याउँ करताना दिसत आहे. त्यानंतर आणखी एक चित्ता येऊन पहिल्या चित्त्याला चाटत आहे आणि शेजारी शेजारी फिरत आहे. 

आम्ही हे एक संकेत म्हणून वापरले आणि “चित्ता कित आणि लावणी” या कीवर्डवर गुगल शोध घेतला ज्यामुळे आम्हाला यूट्यूबवर “द वाइल्ड कॅट सँक्चुरी” या चॅनेलमध्ये प्रकाशित झालेल्या व्हिडिओकडे नेले.

व्हिडिओमध्ये दोन चित्ते अभयारण्यात फिरताना दिसत होते. आम्हाला दोन चित्त्यांवर वाईल्ड कॅट sanctury च्या वेबसाइटवर एक पेजही सापडलं. “एप्रिल 2021 मध्ये, वाइल्डकॅट अभयारण्याने 11 वर्षीय चित्ता बंधू, कित आणि लावणीचे स्वागत केले,” असे त्यात लिहिले आहे. 

“कित ११ वर्षांचा आहे. हे तो स्वतः सांगू शकत नाही कारण त्याला “एल्विस लीप” आहे. त्याच्या तोंडाची डावी बाजू दुमडली जाते. तो अभयारण्यात आपल्या नवीन जीवनात स्थिरावला, जणू काही तो नेहमीच येथेच राहत आहे, अशा पद्धतीने” अशी माहिती पुढे आली आहे.

२६ एप्रिल २०२१ रोजी यासंदर्भात प्रसिद्ध केलेले एक प्रसिद्धीपत्रकही आम्हाला सापडले. 

“वाईल्डकॅट अभयारण्याला हे जाहीर करताना आनंद होत आहे की, आता लावणी आणि कित नावाच्या दोन 11 वर्षीय पुरुष चित्त्यांचे अभयारण्य कायमचे  घर आहे. ज्येष्ठ चित्ता बंधू कॅलिफोर्नियातील एझेडए-मान्यताप्राप्त प्राणिसंग्रहालयातून बाहेर आले होते आणि त्यांना कायमस्वरुपी घराची आवश्यकता होती. वाइल्डकॅट अभयारण्याने ताबडतोब 40 मैलांच्या प्रवासाची वाहतूक उपलब्ध करून देण्याची तयारी दर्शवली. ते नुकतेच वाइल्डकॅट अभयारण्यात दाखल झाले आहेत आणि त्यांच्या नवीन घरात स्थायिक होत आहेत,” असे त्यात म्हटले आहे. 

आम्ही पुढे द वाइल्ड कॅट अभयारण्यात पोहोचलो तेथे आम्हाला पुष्टी मिळाली की व्हिडिओमध्ये दिसणारे चित्ते नामिबिया नव्हे तर खरोखरच त्यांच्या अभयारण्यातील आहेत. द वाइल्ड कॅट अभयारण्याचे संस्थापक आणि कार्यकारी संचालक टॅमी थिएम यांनी सांगितले की, “हा व्हिडिओ सॅन्डस्टोन, एमएन येथील आमच्या अभयारण्यात घेण्यात आला होता.

म्याऊऐवजी चित्ता गर्जना करतो का?

या दाव्याची सत्यता जाणून घेण्यासाठी आम्ही गुगलवर काही कीवर्ड सर्च केले. बीबीसीच्या डिस्कव्हरी वाइल्डलाइफ वेबसाईटवर आम्हाला एक रिपोर्ट मिळाला. यानुसार चित्त्याचा आकार मोठा आहे पण केवळ यामुळेच ते गर्जना करू शकतील असे नाही. एवढा मोठा आकार असूनही त्यांचे शारीरिक स्वरूप लहान मांजरांसारखेच असते. अहवालानुसार, चित्त्याच्या व्हॉइस बॉक्सची हाडे एक निश्चित आकार बनवतात जेणेकरून त्यांची व्होकल कॉर्ड  आतील आणि बाहेरील दोन्ही श्वासांसह कंपित होते. असा आकार सर्व ‘लहान’ मांजरांसाठी सारखाच असतो. या पोतामुळे मांजरे सतत गुरगुरू शकत असली, तरी त्यामुळे इतर प्रकारचे आवाज काढण्यावर काही प्रमाणात मर्यादा येतात आणि त्यामुळे ते गर्जना करू शकत नाहीत. डोंगरी सिंहांमध्येही असे वैशिष्ट्य आढळते.

याशिवाय न्यूज तकच्या युट्यूब चॅनलवर चित्त्यांच्या आवाजाबद्दलचा एक व्हिडिओ आम्हाला सापडला. व्हिडिओमध्ये सांगण्यात आले आहे की, चित्ता वाघ आणि सिंहाप्रमाणे गर्जना करत नाहीत. त्यांना चार ते पाच प्रकारचे आवाज काढता येतात. रिपोर्टनुसार, “मांजरींच्या कुटुंबाचं शास्त्रीय नाव फालीडी कुटुंब आहे. 

Conclusion

अशात नामिबियातून भारतात आणलेल्या चित्त्यांची पहिली झलक म्हणून सोशल मीडियावर शेअर करण्यात आलेला व्हिडिओ यापूर्वी वर्षभर इंटरनेटवर उपलब्ध असल्याचं आमच्या तपासात स्पष्ट झालं आहे. अमेरिकेतील मिनेसोटा येथील विल्टकॅट Wildcat Sanctury मध्ये याचे चित्रीकरण करण्यात आले. नामिबियाहून आणलेल्या चित्त्याशी त्याचा काहीही संबंध नाही. त्याचबरोबर सिंहाप्रमाणे चित्ता गर्जना करतात, हा दावाही दिशाभूल करणारा आहे.

Result: False