Authors
Vasudha noticed the growing problem of mis/disinformation online after studying New Media at ACJ in Chennai and became interested in separating facts from fiction. She is interested in learning how global issues affect individuals on a micro level. Before joining Newschecker’s English team, she was working with Latestly.
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
Claim
विमानातील प्रवाशांनी रेकॉर्ड केलेले चांद्रयान 3 चे प्रक्षेपण दर्शविणारे व्हिडिओ.
Fact
यूएस फ्लोरिडामध्ये रॉकेट प्रक्षेपणाचे जुने व्हिडिओ चांद्रयान 3 च्या लिफ्टऑफशी खोटेपणाने जोडलेले आहेत.
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेची महत्त्वाकांक्षी चंद्र मोहीम, चांद्रयान 3 चे 14 जुलै रोजी श्रीहरिकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून यशस्वी प्रक्षेपण करण्यात आले. त्याच्या प्रक्षेपणानंतर, अनेक सोशल मीडिया युजर्सनी चांद्रयान 3 च्या उड्डाणाची झलक दाखवण्याचा दावा करणारे एका व्यक्तीने विमानातून घेतलेले व्हिडिओ असे सांगत शेअर केले. न्यूजचेकरने अशा दोन व्हिडिओंची तपासणी केली आणि ते व्हिडीओ चांद्रयान 3 च्या अलीकडील प्रक्षेपणाशी संबंधित नसल्याचे आढळले आहे.
व्हिडिओ 1
विमानात बसलेल्या प्रवाशाने रेकॉर्ड केलेला रॉकेट प्रक्षेपणाचा एक मिनिट-पंधरा सेकंदाचा व्हिडिओ सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर मोठ्या प्रमाणावर शेअर केला जात आहे. व्हिडिओ शेअर करणाऱ्यांनी दावा केला आहे की त्यात चेन्नईहून ढाक्याला जाणाऱ्या इंडिगो फ्लाइटमधील प्रवाशाने कॅप्चर केलेले चांद्रयान 3 चे प्रक्षेपण दाखवले आहे. न्यूजचेकरला हा दावा असत्य असल्याचे आढळले. व्हिडिओ किमान डिसेंबर 2022 चा आहे आणि यूएस मध्ये झालेले रॉकेट प्रक्षेपण दर्शवितो.
अशा पोस्ट इथे, इथे आणि इथे बघता येतील.
Fact Check/Verification
व्हायरल फुटेजच्या मुख्य फ्रेम्सवरील Google लेन्स शोधामुळे आम्हाला 17 डिसेंबर 2022 रोजी Pure Truth च्या YouTube व्हिडिओकडे नेले. त्यात “SpaceX Falcon 9 रॉकेट लाँच व्ह्यू विमानातून” दाखवण्यासाठी तीच क्लिप होती.
याव्यतिरिक्त, व्हायरल फुटेज असलेल्या पोस्टच्या टिप्पणी विभागांमधून स्कॅनिंग केल्यावर, आम्हाला एक युजर सांगताना दिसला की ते “अमेरिकेत लॉन्चपॅड 39A वरून लॉन्च केलेले रॉकेट…” दाखवते.
एक सुगावा घेऊन, आम्ही Google वर “SpaceX Falcon 9”, “Launch,” आणि “Passenger plane” पाहिले ज्यामध्ये 17 डिसेंबर 2022 रोजी व्हायरल फुटेजची क्लिप केलेली आवृत्ती असलेली News18 ची फेसबुक पोस्ट आली. त्यात म्हटले आहे, “एका विमानातील प्रवाशाने SpaceX च्या Falcon 9 प्रक्षेपणाचा स्काय शॉट टिपण्यात यश मिळविले. व्हिडिओने नेटिझन्सना मंत्रमुग्ध केले! “
पुढे, आम्हाला 16, 2022 रोजी द इंडिपेंडंटचा एक रिपोर्ट देखील सापडला, ज्यात व्हायरल व्हिडिओचा स्क्रीनग्राब आहे. त्यात म्हटले आहे की, “फ्लोरिडामधील केप कॅनव्हेरलच्या जवळून उड्डाण करणाऱ्या विमानातील प्रवाशांना नकळतपणे स्पेसएक्स रॉकेटच्या प्रक्षेपणादरम्यान पुढच्या रांगेत जागा मिळाली.” पुढे म्हटले आहे की, “रॉकेट प्रक्षेपण कोणत्या तारखेला दिसले हे स्पष्ट नाही…”
आम्हाला 15 डिसेंबर 2022 रोजीची एक TikTok पोस्ट देखील सापडली, ज्यात असे म्हटले आहे की, “माझ्या विमानाने केप कॅनवेरलवरून उड्डाण केले आणि SpaceX Falcon 9 लाँच चित्रबद्ध केले. “
यानंतर, आम्ही Google Earth View वर “Launchpad 39A, Cape Canaveral” शोधले आणि रॉकेट प्रक्षेपणाची नेमकी जागा व भौगोलिक स्थान शोधण्यात यशस्वी झालो.
प्रत्यक्षात केप कॅनाव्हरलच्या उत्तरेस फ्लोरिडामधील मेरिट बेटावर असलेल्या यूएसच्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून रॉकेट लाँच करण्यात आलेला हा व्हिडिओ असल्याचे स्पष्ट झाले आहे.
व्हिडिओ 2
“चांद्रयान 3 चे सुंदर दृश्य” दाखवण्याचा दावा करत अनेक सोशल मीडिया युजर्सनी रॉकेट प्रक्षेपणाचा एक मिनिटाचा व्हिडिओ शेअर केला आहे. न्यूजचेकरला आढळले की हा व्हिडिओ 2021 चा आहे आणि तो यूएसच्या फ्लोरिडा येथून झालेले रॉकेट लिफ्ट दाखवतो.
अशा पोस्ट इथे, इथे आणि इथे बघता येतील.
Fact Check/Verification
व्हिडिओच्या मुख्य फ्रेम्सवर Google लेन्सच्या शोधामुळे आम्हाला 20 मे 2021 रोजी स्कायन्यूज अॅस्ट्रोनॉमीच्या फेसबुक पोस्टवर नेले. त्यात पुढील कॅप्शन असलेले फुटेज होते, “Passenger on a commercial flight with a privileged view of the exact moment when the Rocket Atlas V takes off towards Earth orbit, from the Kennedy Space Center.”
आम्हाला 10 जून 2021 रोजीचा Weather चा रिपोर्ट देखील सापडला, ज्यामध्ये व्हायरल व्हिडिओचे स्निपेट्स आहेत. त्यात असे म्हटले आहे की, “एक प्रवासी केप कॅनवेरल, फ्लोरिडावरून उड्डाण करत होता आणि त्याने एक अविश्वसनीय दृश्य टिपले.”
16 जून 2021 रोजी Space.com द्वारे हाच व्हिडीओ पुढील कॅप्शनसह प्रसिद्ध करण्यात आला आहे. “व्वा! विमानातून दिसलेला अॅटलस व्ही रॉकेट प्रक्षेपणाचा हा व्हिडिओ अप्रतिम आहे”
व्हिडिओचे काळजीपूर्वक विश्लेषण केल्यावर, आम्ही असा निष्कर्ष काढू शकतो की व्हायरल झालेला दुसरा व्हिडिओही, या तथ्य तपासणीमध्ये पहिल्या फुटेजमध्ये दिसले तेच स्थान अर्थात यूएसच्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून झालेले रॉकेट प्रक्षेपण दर्शवितो.
Conclusion
त्यामुळे अमेरिकेतील रॉकेट प्रक्षेपणाचे जुने व्हिडीओ हे विमान प्रवाशांनी टिपलेले चांद्रयान 3 चे लिफ्ट ऑफ दाखवण्याचा दावा करून खोटेपणाने शेअर केले आहेत.
Result: False
Sources
YouTube Video By Pure Truth, Dated December 17, 2022
Facebook Post By News18, Dated December 17, 2022
TikTok Post, Dated December 15, 2022
Facebook Post By Skynews Astronomy, Dated May 20, 2021
Report By Weather, Dated June 10, 2021
Google Earth View
कोणत्याही संशयास्पद बातम्या तपासण्यासाठी, दुरुस्त्या किंवा इतर सूचनांसाठी आम्हाला व्हाट्सएप करा: 9999499044 किंवा ई-मेल करा: checkthis@newschecker.in
Authors
Vasudha noticed the growing problem of mis/disinformation online after studying New Media at ACJ in Chennai and became interested in separating facts from fiction. She is interested in learning how global issues affect individuals on a micro level. Before joining Newschecker’s English team, she was working with Latestly.
Pankaj Menon is a fact-checker based out of Delhi who enjoys ‘digital sleuthing’ and calling out misinformation. He has completed his MA in International Relations from Madras University and has worked with organisations like NDTV, Times Now and Deccan Chronicle online in the past.
